Pamiątki z wakacji – jak nie zaszkodzić przyrodzie (i sobie)
Marta Wantuch
Miliony turystów każdego roku pragnie przywieźć ze sobą do domu pamiątkę z wakacji. Niestety bardzo często zabierając lub kupując różne minerały, muszle czy zasuszone rośliny nie myślimy o konsekwencjach takiego postępowania. Setki tysięcy zebranych muszli czy kawałków rafy koralowej zmieniają ekosystem, z którego je wywozimy. Być może wydaje się nam, że puste muszelki nie są już do niczego potrzebne ale przecież jest wiele zwierząt np. pustelniki czy krewetki, które używają muszli jako schronienia. Naprawdę smutny jest widok pustelnika mieszkającego w plastikowym kubku – nie dla takich widoków podróżujemy…
Fot.1. Ukryty w muszli pustelnik, Park Narodowy Cahuita (hiszp. El parque nacional Cahuita), Kostaryka. Pustelniki, potocznie zwane rakami pustelnikami lub krabami pustelnikami, są występującymi głównie w wodach słonych, skorupiakami z rzędu dziesięcionogów, które nie posiadają pancerza na odwłoku. Aby chronić miękki odwłok ukrywają go w znalezionych muszlach mięczaków. Odwłok jest dodatkowo asymetrycznie skręcony tak, by pasował do muszli. W rejonach odwiedzanych przez tysiące turystów znalezienie pustej muszli o odpowiedniej wielkości jest często niemożliwe, a to dla pustelnika oznacza najczęściej, że zostanie zabity przez drapieżnika.
Zaskakującym może się wydawać, że pamiątki z wakacji mogą przyczynić się do niszczenia naturalnych ekosystemów nie tylko w kraju, z którego pochodzą ale także w kraju do którego zostały przywiezione. Zdarza się, że wraz z nimi transportujemy pasażerów „na gapę” np. glony, grzyby, bakterie, wirusy, owady, pająki, które w nowym środowisku staną się gatunkami inwazyjnymi, niszczącymi lokalne populacje roślin i zwierząt, a nawet zagrażające ludziom. Niewinnie wyglądające szyszki, nasiona, owoce, gałązki czy kawałki skał bywają dogodnym środkiem transportu dla różnych organizmów, większość z nich zapewne nie znajdzie dla siebie odpowiednich warunków do życia w nowym miejscu, ale wystarczy jeden, któremu się uda żeby wyrządzać duże szkody.
Kupując pamiątki warto zdawać sobie sprawę, że wielu nieuczciwych sprzedawców oferuje przedmioty wytworzone z gatunków chronionych i zagrożonych wyginięciem objętych zakazem handlu i wywożenia za granicę (jeżeli istnieje zakaz handlu danym gatunkiem to obejmuje on nie tylko żywe zwierzęta ale również osobniki martwe oraz ich części np. skóry, pazury, muszle, nasiona itp.). Zwróćmy uwagę, że zakazy wwozu i wywozu dotyczą najczęściej również państw tranzytowych oraz kraju do którego wracamy (zasady w tych państwach mogą być nawet zaostrzone w stosunku do prawa międzynarodowego). Za przewożenie nielegalnych okazów grożą nam znaczne kary pieniężne, a nawet kara pozbawienia wolności. Gatunki chronione bywają łatwe w identyfikacji np. gdy kupimy przedmiot wykonany z dużych fragmentów martwych zwierząt taki jak obraz ze skrzydeł motyli. Czasem jednak możemy być niemiło zaskoczeni, kiedy okaże się, że kupiony przez nas leczniczy specyfik został również wyprodukowanych, z któregoś z gatunków chronionych.
Fot. 2. Kubański ślimak lądowy, Park Narodowy Alejandro de Humboldt (hiszp. Parque Nacional Alejandro de Humboldt), Kuba. Kubański ślimak lądowy inaczej zwany ślimakiem malowanym jest endemicznym dla Kuby, krytycznie zagrożonym wyginięciem gatunkiem mięczaka. Tysiące osobników tych ślimaków jest odławianych przez kłusowników i przerabianych na kolorową biżuterię, która trafia m.in. na aukcje internetowe.
Dokumentem mającym na celu ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem poprzez m.in. ograniczenie nielegalnego handlu nimi oraz zapewnienie międzynarodowej współpracy w tym zakresie jest Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzona w Waszyngtonie dnia 3 marca 1973 r., tzw. Konwencja Waszyngtońska (ang. Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora w skrócie CITES). Rzeczpospolita Polska ratyfikowała przystąpienie do konwencji 12 grudnia 1989 r. W Karpatach również występują gatunki objęte zapisami Konwencji Waszyngtońskiej m.in. ryś, żbik, orlik krzykliwy, puchacz, żółw błotny (nie występuje na terenie polskich Karpat), żmija łąkowa (nie występuje w Polsce). Niestety samo istnienie uregulowań prawnych w jakimś zakresie nie oznacza rozwiązania problemu. Szacuje się, że nielegalny handel gatunkami CITES znajduje się w czołówce rodzajów przestępstw pod względem przynoszonych „dochodów”, obok handlu ludźmi, bronią i narkotykami (MKiŚ).
Fot. 3. Buławnik wielkokwiatowy, Góry Strażowskie, Centralne Karpaty Zachodnie, Słowacja. Storczyki kojarzą nam się najczęściej z lasami tropikalnymi ale występują również w naszej strefie klimatycznej. Jest to grupa roślin zagrożona wymarciem w skali globalnej. Przede wszystkim storczykom zagraża utrata siedlisk ale w wielu regionach (np. w Polsce) poważnym zagrożeniem jest też nielegalne pozyskiwanie okazów ze środowiska naturalnego.
Internetowe źródła informacji na temat handlu dzikimi zwierzętami i roślinami:
- Na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska można znaleźć dodatkowe informacje związane z zakupem i wwozem do kraju chronionych gatunków roślin i zwierząt:
- Przepisy Unii Europejskiej – Wildlife trade (artykuł po angielsku ale poszczególne dokumenty i rozporządzenia unijne można znaleźć po polsku)
- CITES – strona konwencji po angielsku, po polsku treść konwencji jest dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych
- Wyszukiwarka gatunków CITES – SpeciesPlus
- Wyszukiwarka gatunków CITES na Stronie Sekretariatu CITES
- Program Ginące gatunki – strona Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra"
Literatura:
- Błaszczak, Cz. (red.), 2013: Zoologia. Stawonogi. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, t. 2, cz. 1, s. 342.
- Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES), https://cites.org/eng, dostęp 24.02.2024 r.
- Gatunki obce w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN), Kraków, 2024, https://www.iop.krakow.pl/ias/problem/co-to-sa-gatunki-obce, dostęp 24.02.2024 r.
- Grzelak, K., 2021: Malowane ślimaki z Kuby są najpiękniejsze na świecie. Mogą zginąć przez nielegalny handel. National Geographic, publikacja online, https://www.national-geographic.pl/artykul/malowane-slimaki-z-kuby-sa-najpiekniejsze-na-swiecie-moga-zginac-przez-nielegalny-handel, dostęp 01.03.2024 r.
- Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzona w Waszyngtonie dnia 3 marca 1973 r., tzw. Konwencja Waszyngtońska, w skrócie CITES, Dz.U. 1991 nr 27 poz. 112, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19910270112, dostęp 24.02.2024 r.
- Przed wakacjami – to warto wiedzieć, Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), 2021, https://www.gov.pl/web/klimat/przed-wakacjami---to-warto-wiedziec, dostęp 29.02.2024 r.
- Przywożąc pamiątki z wakacji chroń przyrodę, Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ), 2022, https://www.gov.pl/web/klimat/przywozac-pamiatki-z-wakacji-chron-przyrode, dostęp 24.02.2024 r.
- Wyszukiwarka gatunków CITES – SpeciesPlus, https://speciesplus.net/, dostęp 24.02.2024 r.
- Wyszukiwarka gatunków CITES na Stronie Sekretariatu CITES, https://checklist.cites.org/#/en, dostęp 24.02.2024 r.
