Buxbaumia viridis
Bezlist okrywowy
Systematyka
Gromada: Mchy (Bryophyta)
Klasa: Prątniki, mchy właściwe (Bryopsida)
Rząd: Bezlistowce (Buxbaumiales)
Rodzina: Bezlistowate (Buxbaumiaceace)
Status ochrony
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. Bezlist okrywowy jest objęty dyrektywą siedliskową (załącznik II) oraz konwencją berneńską (załącznik I).
Rozmieszczenie
Gatunek występuje w niemal całej Europie, w południowo-zachodniej Azji oraz w zachodniej części Ameryki Północnej. W Polsce bezlist okrywowy był notowany w Karpatach i Sudetach, pasie wyżyn południowych oraz w zachodniej i północnej części kraju. W wielu miejscach w Karpatach potwierdzono wcześniejsze oraz odnaleziono nowe stanowiska (w Pieninach, Gorcach, Tatrach, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Niskim, Bieszczadach).
Siedlisko
Gatunek epiksyliczny (zasiedlający martwe drewno), rzadziej epigeiczny (zasiedlający powierzchnię gleby). Bezlist okrywowy jest ściśle związany z podłożem, na którym występuje czyli z próchniejącym, mocno rozłożonym drewnem (świerkowym, jodłowym, bukowym). Znacznie rzadziej można go spotkać na silnie humusowej glebie. W Karpatach występuje głównie w reglu dolnym w buczynie karpackiej, a szczególnie w jedlinie karpackiej. Drewno, które zasiedla bezlist nie może być przesuszone dlatego też jego stanowiska znajdują się głównie w zacienionych dolinach cieków wodnych o wystawie północnej.
Zagrożenia
Usuwanie martwego drewna oraz zaburzanie stosunków wodnych w siedliskach, w których występuje bezlist. Intensywna gospodarka leśna może też powodować mechaniczne niszczenie jego stanowisk.
Morfologia i biologia
Bezlist okrywowy jest wyjątkowym gatunkiem mchu ponieważ dominuje u niego sporofit (w przeciwieństwie do innych mchów, u których dominuje gametofit). Jest to gatunek rozdzielnopłciowy (dwupienny), o mikroskopijnych gametofitach trudnych do zaobserwowania w naturalnym środowisku. Gametofit męski tworzy pojedyncza plemnia otoczona jednym liściem. Gametofit żeński posiada łodyżkę o długości 1 mm i małe listki, które po pewnym czasie brunatnieją, a z ich brzeżnych komórek wyrastają nitkowate twory. Liście ostatecznie zanikają więc obserwując dojrzewający sporofit zobaczymy u podstawy tylko kłębek nitek powstałych z ich komórek. Sporofit (około 12 mm wysokości) tworzy brodawkowana, brunatnoczerwona seta (7 mm) z umieszczoną na szczycie puszką. W puszce znajduje się wręcz niewyobrażalna, liczona w milionach, liczba zarodników (od 3,1 –5,5 mln). Początkowo zielona puszka po wysypaniu zarodników staje się żółtawa. Zarodniki dojrzewają wiosną (marzec–maj) i rozsiewają się do czerwca. Młode osobniki pojawiają się jesienią i wczesną wiosną.
Ciekawostki
- Nazwa łacińska buxbaumia upamiętnia niemieckiego botanika Johanna Buxbauma (1693–1730).
