Leksykon gatunków

Żubr jest największym lądowym ssakiem nie tylko karpackim ale także europejskim. Samice są mniejsze, ważą średnio około 500 kg, a ich wysokość w kłębie wynosi około 150 cm. Samce ważą średnio około 700 kg (ale niektóre osobniki mogą osiągać wagę ponad 900 kg). Byki są mocniej zbudowane i mają bardziej niż krowy rozbudowane przednie partie ciała. Rogi (nie mylić z porożem jeleniowatych) występują u obu płci i są zbudowane z czarnej pokrywy rogowej i znajdującego się wewnątrz wyrostka kostnego tzw. możdżenia. Rogi samic są mniejsze niż samców. Okrywa włosowa ma barwę płowobrunatną. Głowa, szyja i przednia część ciała pokryte są dłuższymi włosami, które w okolicach szyi tworzą tzw. „brodę”. Tył ciała porośnięty jest krótką sierścią, natomiast sięgający do stawu skokowego ogon (długość ok. 0,5 m) pokrywają długie włosy. Wiosną żubry linieją czyli zmieniają gęstą zimową okrywę na rzadszą letnią.

Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 2–3 lat. Mimo iż samce osiągają dojrzałość płciową w wieku 3 lat to w rozrodzie biorą udział tylko samce w sile wieku 7–12 lat, dobrze rozwinięte fizycznie. Ruja w stadach wolnościowych zwykle ma miejsce od sierpnia do października. Samce są w tym okresie agresywne i toczą o samice walki polegające na uderzaniu przeciwnika głową i rogami. Odniesione w wyniku walk obrażenia bywają śmiertelne. Na wolności samice rodzą cielęta zwykle co dwa lata, w niewoli częściej. Ciąża trwa podobnie jak u człowieka około 9 miesięcy i rodzi się zwykle jedno młode. Samica tuż przed wycieleniem opuszcza stado i wraca do niego dopiero po kilku dniach z nowo narodzonym żubrem. Młode przychodzą na świat zwykle od maja do lipca, ale zdarzają się też porody od sierpnia do października. Śmiertelność cieląt jest niska. W niewoli żubry dożywają 25 lat, na wolności żyją trochę krócej. Drapieżnictwo ze strony wilków stanowi niewielki procent wśród przyczyn śmierci. Znacznie częściej do śmierci prowadzą potrącenia na drogach, choroby układu moczowo-płciowego samców oraz choroby pasożytnicze. Zdarzają się też przypadki kłusownictwa.

Żubr jest zwierzęciem stadnym. Krowy, cielęta oraz młodzież tworzą tzw. grupy mieszane, liczące 10–14 osobników, którym przewodzi doświadczona krowa prowadzące cielę. Nie są to grupy rodzinne. Młodsze samce łączą się w tzw. grupy kawalerskie (grupy byków) liczące zwykle 2–3 osobniki, a starsze są samotnikami. Zimą, w miejscach dokarmiania tworzą się duże, liczące nawet 100 osobników ugrupowania, które rozpadają się na wiosnę. Stado żubrów utrzymuje dystans od człowieka. Nie należy nadmiernie zbliżać się do tych zwierząt gdyż można zostać zaatakowanym np. przez samca w okresie rui czy matkę broniącą cielaka. Areał bytowania stada mieszanego to około 100 km2 (10 tys. hektarów), a dorosłych samców jeszcze więcej, nawet 140 km2! Stado przemieszcza się średnio około 7 km dziennie, a poszczególne osobniki mniej więcej 60% swojego czasu w ciągu dnia poświęcają na żerowanie i około 30% na odpoczynek. Do typowych zabiegów higienicznych należy ocieranie się o drzewa oraz tarzanie. Piaszczyste miejsca wykorzystywane przez żubry do tarzania się są zwane kupryskami.

Niedźwiedź brunatny jest największym drapieżnikiem lądowym w Europie. Osobniki karpackie przekraczają czasem masę 350 kg. Jednak masa ciała poszczególnych osobników różni się znacznie w kolejnych porach roku i pomiędzy poszczególnymi latami. Długość ciała niedźwiedzia waha się średnio od 170 do 250 cm, a wysokość w kłębie od 100 do 120 cm. Sierść niedźwiedzia jest stosunkowo długa o barwie od słomkowożółtej, przez różne odcienie brązu po czarną. Niedźwiedź jest zwierzęciem stopochodnym co oznacza, że podczas chodzenia jego kończyny opierają się na stopach (podobnie jak np. u człowieka, borsuka czy jeża). Kończyny posiadają po pięć palców zakończonych długimi pazurami. Odcisk tylnej łapy (długości 30 cm i szerokości 17 cm) przypomina ślad ludzkiej bosej stopy. Odcisk przedniej łapy jest krótszy. Dymorfizm płciowy przejawia się głównie w różnicach w rozmiarze ciała – samce osiągają znacznie większe rozmiary niż samice.

Niedźwiedź porusza się inochodem czyli kroczy na zmianę obydwoma lewymi i obydwoma prawymi nogami jednocześnie (podobnie poruszają się np. wielbłądy i żyrafy). Ma znakomity węch i słuch i nieco gorzej rozwinięty wzrok. Pamiętajmy, że niedźwiedź pomimo swojego „misiowatego” wyglądu jest niezwykle silny i zwinny, potrafi szybko biegać, skakać, pływać, wspinać się na drzewa i skały. Na krótkich dystansach w galopie osiąga prędkość 50 km/h (człowiek nawet jeżeli jest sprinterem Usainem Boltem to potrafi biec z prędkością do 45 km/h… a jeżeli nie jest sportowcem sprinterem to raczej nie osiągnie prędkości większej niż 30 km/h).

Samice rozmnażają się mniej więcej od 4 nawet do 28 roku życia. Ruja ma miejsce od początku maja do lipca, ciąża trwa do 250 dni. Młode (zwykle od 1 do 3, maksymalnie 5) rodzą się w gawrze podczas snu zimowego (od grudnia do marca). Są nagie i ślepe. Młode z jednego miotu mogą być potomstwem różnych ojców. Matka opiekuje się nimi przez cały sezon, a następnie wspólnie spędzają kolejną zimę. Czasem opieka nad potomstwem przedłuża się nawet do 3,5 roku w związku z czym niedźwiedzice średnio rodzą młode najczęściej co 2 lub 3 lata. Niedźwiedzie na wolności żyją około 30 lat (w niewoli nawet do 50). Największa śmiertelność niedźwiedzi brunatnych występuje w pierwszym roku życia. W większości populacji niedźwiedzi, główną przyczyną śmiertelności osobników tego gatunku jest działalność człowieka.

Niedźwiedź zasadniczo prowadzi samotniczy tryb życia. Wyjątkiem jest okres rui oraz okres prowadzenia młodych przez matkę (przez 1,5–2,5 roku). Na terenach słabo zaludnionych niedźwiedzie są aktywne w dzień, na terenach gdzie ludzie są stale obecni – nocą. W trakcie sezonu największa aktywność tego gatunku ma miejsce w miesiącach wiosennych i jesiennych. Długość hibernacji zależy w dużej mierze od warunków klimatycznych. Generalnie im większa jest szerokość geograficzna tym dłuższy okres hibernacji. Na dalekiej północy, sen zimowy może trwać nawet ponad 7 miesięcy. W polskich Karpatach okres gawrowania niedźwiedzi czyli okres snu zimowego przypada na grudzień, styczeń i luty. Coraz cieplejsze zimy powodują jednak, że z roku na rok wzrasta liczba niedźwiedzi nie zapadających w naszym kraju w sen zimowy. Czas trwania hibernacji zależy też od płci i wieku osobnika. Ciężarne samice najwcześniej zakładają gawry i najpóźniej je opuszczają, odwrotnie jest w przypadku dorosłych samców.

Areały zajmowane przez poszczególne osobniki niedźwiedzia brunatnego nakładają się na siebie, szczególnie u samic, zwłaszcza tych spokrewnionych ze sobą. Areały samców są zwykle znacznie większe od areałów samic, a ponadto różnią się znacznie pomiędzy populacjami. Warto zdawać sobie sprawę o jak wielkich obszarach mówimy: W Europie areały samców wynoszą od 128 km² w Chorwacji do 1600 km² w środkowej Szwecji, a dla samic odpowiednio od 58 km² do 225 km². Migrujące młode samce mogą mieć areały do 12000 km². W Skandynawii, samice w wieku 2 do 4 lat przenoszą się średnio 28 km od centrum areału, w którym się urodziły, podczas gdy 4 letnie samce oddalają się na średnią odległość 119 km. Maksymalny dystans migracji wynosił 467 km dla samców i 90 km dla samic (https://carpathianbear.pl/). Wyprawa niedźwiedzia Iwo pokazuje jak daleko mogą migrować młode samce i jak utrudnione mogą być te migracje przez obecną fragmentację siedlisk.

Niedźwiedź jest gatunkiem wszystkożernym ze sporymi, lokalnymi różnicami w diecie. Dominują pokarmy roślinne takie jak zielone części roślin, owoce leśne i owoce drzew owocowych, a także pąki i kłącza (te ostatnie zwłaszcza wiosną). Niedźwiedzie żywią się również pokarmem mięsnym m.in. zwierzyną leśną, bezkręgowcami, padliną. Bardzo ważny jest okres lipiec–wrzesień, na który przypada gromadzenie przez niedźwiedzie rezerw tłuszczu niezbędnych dla zimowania. Ważna rolę odgrywają w tym okresie owoce leśne: maliny, czernice, brusznice, bukiew, orzechy laskowe.

W biogeograficznej skali, skład (diety) zależy od położenia (długość i szerokość geograficzna oraz wysokość nad poziomem morza) oraz warunków środowiska (temperatura i pokrywa śnieżna). W lasach strefy umiarkowanej dominuje pokarm roślinny i bezkręgowce, a w tundrze kręgowce. W niektórych regionach pokarm pochodzenia antropogenicznego (np. karma dla zwierzyny łownej, owoce z sadów) stanowi główny składnik niedźwiedziej diety (https://carpathianbear.pl/).

Popielica szara jest zwinnym, nieco mniejszym od wiewiórki gryzoniem o długości ciała 13–18 cm oraz ogona 12–15 cm. Ubarwienie jej grzbietu jest szare (popielate), a strony brzusznej jasne (białe lub białoszare). Futro starszych osobników może mieć na grzbiecie nieco rudawy odcień. Ogon jest stosunkowo długi i puszysty. Na głowie uwagę zwracają duże, ciemne oczy oraz spore, wystające z futerka, ruchliwe uszy. Dymorfizmu płciowego brak co oznacza, że samce i samice nie różnią się od siebie wyglądem zewnętrznym.

Popielica jest aktywna mniej więcej od maja do października, okres od listopada do kwietnia spędza hibernując w specjalnie do tego celu wykopanej w ziemi (na głębokości ok. 30–50 cm) kryjówce. Osobniki zimują zwinięte w kłębek, przykryte puszystym ogonem. Najczęściej spędzają zimę pojedynczo, rzadziej zimuje matka z tegorocznymi młodymi. Podczas snu zimowego wszystkie procesy życiowe ulegają zwolnieniu, serce bije kilka razy na minutę, a temperatura ciała spada z normalnych 36oC do temperatury kilku stopni powyżej zera. W okresie hibernacji zwierzę nie budzi się i korzysta jedynie z tłuszczu zgromadzonego w ciele podczas jesiennego żerowania. Wybudzenie ze snu zimowego następuje zwykle późno, w maju lub nawet na początku czerwca! Do rozrodu popielice przystępują dopiero w lecie po intensywnym okresie żerowania.

Młode (do 11 ale zwykle 4–5) rodzą się raz do roku, z reguły w sierpniu w specjalnie do tego celu przygotowanym gnieździe. Gniazdo zbudowane z liści jest najczęściej zakładane w dziupli ale popielice korzystają również z budek dla ptaków, a nawet strychów śródleśnych lub przyleśnych budynków. Młode przychodzą na świat nagie, ślepe i ważą zaledwie ok. 2 gramy. Gniazdo opuszczają po około miesiącu. Dojrzałość płciową popielice osiągają najczęściej w drugim roku życia. Najstarszy znany osobnik żył na wolności 9 lat.

Popielica prowadzi nocny tryb życia, natomiast dzień przesypia w kryjówce. Niemal wyłącznie przebywa w koronach drzew. Poza okresem poszukiwania miejsc hibernacji, na ziemię schodzi sporadycznie. Żywi się przede wszystkim pokarmem roślinnym głównie owocami i nasionami drzew. W zależności od pory roku i siedliska są to m.in. czereśnie, jabłka, bukiew, żołędzie, orzechy laskowe, owoce grabu itp. Wiosną zjada pączki i młode liście drzew. Uzupełnienie diety stanowi pokarm zwierzęcy: bezkręgowce, jaja i pisklęta. Podczas nocnego żerowania popielica wydaje, intrygujące potencjalnych słuchaczy, bardzo charakterystyczne odgłosy brzmiące mniej więcej jak gardłowe „khuii, kuii, uiiii”, trwające około 1–2 sekundy. W okresach braku pokarmu praktycznie całkowicie przestaje się odzywać.

Żmija posiada krępe ciało oraz płaską, sercowatą, zaokrągloną z przodu głowę wyraźnie oddzieloną od reszty ciała. Ogon jest krótki. Źrenica oka pionowa. Skóra, podobnie jak u innych gadów, wbrew obiegowej opinii jest sucha i pokryta zrogowaciałym nabłonkiem chroniącym przed utratą wody. Dymorfizm płciowy (różnice między samcem i samicą) jest słabo zaznaczony. Samice są zwykle mniej kontrastowo ubarwione od samców i dorastają średnio do około 80 cm, natomiast samce osiągają około 70 cm długości. Zdarzają się jednak osobniki nawet o długości 120 cm. Żmija zygzakowata jest gatunkiem jadowitym, jej zęby jadowe są silnie rozwinięte, ruchome i posiadają w środku kanaliki jadowe. Ubarwienie u tego gatunku jest bardzo zmienne. Najczęściej można spotkać osobniki miedzianobrązowe, szarobrązowe oraz srebrzystoszare z ciemniejszym zygzakiem biegnącym wzdłuż grzbietu. Zygzak jest słabiej widoczny u samic natomiast u samców jest wyraźniejszy (ciemnobrązowy, czarny). Spotykana jest również odmiana melanistyczna (czarna) bez widocznego zygzaka ale rzadko i częściej w górach niż na nizinach.

Żmija prowadzi dzienny tryb życia. Jej pożywieniem są przede wszystkim drobne gryzonie, małe ssaki owadożerne, rzadziej płazy, jaszczurki, ptasie jaja i bezkręgowce. Żmija polując zabija swoje ofiary wbijając w nie zęby jadowe i wpuszczając jad. W trakcie okresu godowego (koniec kwietnia, początek maja) samce toczą bezkrwawe walki przypominające zapasy. Żmija jest jajożyworodna, młode (5–18) rodzą się w sierpniu i wrześniu. Żmija zimuje gromadnie pod korzeniami drzew, w wykrotach, w norach w ziemi, w stogach siana. W sen zimowy zapada w październiku, w górach odpowiednio wcześniej.

Żmija zygzakowata chętnie wygrzewa się na słońcu dlatego podczas spacerów i górskich wędrówek warto w nasłonecznionych miejscach patrzeć pod nogi, a także dokładnie sprawdzać otoczenie zanim usiądziemy na odpoczynek. Najlepiej jest też na wycieczki w teren, na jagody, czy grzybobranie ubierać wysokie buty za kostkę. Istotne jest też poinformowanie dzieci aby nie zbliżały się do napotkanych węży oraz zaznajomienie się z zasadami pierwszej pomocy w razie ukąszenia. Psy najłatwiej chronić trzymając je na smyczy. W razie zauważenie żmii należy pozostawić ją w spokoju i się oddalić. Na widok ludzi żmija w pierwszej kolejności stara się uciec ale jeżeli podejdziemy zbyt blisko staje się agresywna i próbuje się bronić. Atakuje tylko w przypadku drażnienia jej, przy próbach złapania lub w razie przypadkowego nadepnięcia bądź naciśnięcia. Jad tego gada jest umiarkowanie niebezpieczny. Szczególnie groźny jest jednak dla osób uczulonych, dzieci i osób w podeszłym wieku. Bardzo dużo zależy też od ilości wstrzykniętego jadu. Według rożnych źródeł od 20% do nawet 50% ugryzień to tzw. ugryzienia jałowe czyli bez wstrzyknięcia jadu. Z informacjami na temat pierwszej pomocy w razie ukąszenia przez żmiję zygzakowatą można się zapoznać m.in. tutaj oraz tutaj.

Ptak średniej wielkości o krępej sylwetce oraz o długości ciała dochodzącej do ponad pół metra i rozpiętości skrzydeł do około 170 cm. Ubarwienie orlika jest brązowe z ciemniejszymi lotkami i sterówkami. Młodociane osobniki (do 4–5 roku życia) są jasno plamkowane, szczególnie duże plamki znajdują się na końcach pokryw skrzydłowych. Nasada dzioba oraz szpony są żółte. Skrzydła orlików są równej szerokości zakończone „palczasto” wyglądającymi lotkami. W trakcie szybowania, część dłoniowa skrzydeł wygięta jest w dół. Mimo iż samica jest nieco większa od samca rozróżnienie płci w terenie jest zazwyczaj niemożliwe.

Głos w obrębie terytorium lęgowego to wysokie, krzykliwe k-jip. W locie tokowym, w trakcie którego ptak wykonuje widowiskowe powietrzne akrobacje, orlik wydaje przeciągłe gwizdy łiiiik. Orlik krzykliwy kojarzy się w pary na wiele sezonów. Do rozrodu przystępuje w wieku 4–5 lat. Gniazdo budowane jest na drzewie najczęściej na skraju lasu w pobliżu żerowiska. Samica składa zazwyczaj dwa jaja ale zwykle odchowuje się tylko jedno młode. Najczęściej to, które wykluło się jako pierwsze i było znacznie większe i silniejsze w momencie pojawienia się po kilku dniach drugiego pisklęcia. U orlików obserwujemy zjawisko kainizmu – silniejsze pisklę zabija słabsze, zapewniając sobie więcej pożywienia i zwiększając w ten sposób szanse na przeżycie. Wysiadywaniem jaj (33–43 dni) oraz opieką nad potomstwem samiec i samica zajmują się wspólnie. W gnieździe młode osobniki pozostają przez około dwa miesiące, a po jego opuszczeniu (w pierwszej połowie sierpnia) nadal są karmione, głównie przez samca.

Orlik jest gatunkiem dziennym. Żywi się małymi ssakami (głównie gryzoniami), płazami, gadami, rzadziej ptakami i bezkręgowcami, na które poluje wykorzystując różne techniki łowieckie: atak z zasiadki (np. z drzewa), atak z powietrza albo po prostu łowienie zdobyczy w trakcie spacerowania po ziemi. Żeruje przede wszystkim na terenie ekstensywnie użytkowanych łąk.

Orlik krzykliwy jest ptakiem wędrownym. Na zimowiska położone w południowej Afryce (głównie w Zambii, Zimbabwe i Botswanie) odlatuje we wrześniu. Wraca do Polski na początku kwietnia.

Pomrów błękitny jest dużym, lądowym ślimakiem o długości do 140 mm. Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny pomrowiowatych, posiada wydłużone ciało oraz muszlę zredukowaną do ukrytej pod płaszczem płytki. Dorosłe osobniki charakteryzują się pięknym niebieskim, niebieskofioletowym lub niebieskozielonym ubarwieniem. Zdarzają się też brązowe oraz czarne formy barwne. Młode osobniki nie są tak efektownie ubarwione – zwykle ich ciało jest żółtobrązowe z ciemnymi pasami. Podeszwa (spodnia strona nogi) u dojrzałych i młodocianych ślimaków najczęściej jest bladożółtawa lub biaława. Pomrowy żywią się grzybami, porostami oraz różnymi częściami roślin np. owocami poziomek. Dorosły osobnik składa raz w życiu od 30 do 80 jaj (w okresie od lipca do sierpnia) i wkrótce potem ginie. Młode wylęgają się po około 3 tygodniach. Hibernują młodociane osobniki, które dojrzałość osiągają mniej więcej po roku.

Nadobnica alpejska jest chrząszczem o długości ciała do 40 mm. Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny kózkowatych posiada bardzo długie czułki (u samców nawet dwa razy dłuższe od reszty ciała). Jest bardzo łatwa do rozpoznania dzięki niezwykłemu ubarwieniu. Czarne ciało owada pokrywają niebieskoszare włoski tworząc na grzbietowej stronie charakterystyczny wzór złożony z siedmiu czarnych plam (jedna na przedpleczu, a sześć pozostałych na pokrywach skrzydłowych). Dorosłe osobniki pojawiają się od połowy czerwca do września, żywią się m.in. sokiem wypływającym ze zranionych drzew. Rójka (gody) odbywają się w upalne, słoneczne dni w lipcu i sierpniu. Samice składają jaja zarówno na martwych jak i silnie uszkodzonych ale jeszcze żywych drzewach. Larwy rozwijają się żerując w drewnie by po 3-4 latach opuścić je jako owad dorosły.

Traszka karpacka jest niewielkim płazem ogoniastym (długość do 10 cm). Podobnie jak u innych traszek jej ciało jest wydłużone z długim, bocznie spłaszczonym (przystosowanym do pływania) i ostro zakończonym ogonem. Traszki posiadają dwie fazy cyklu życiowego (lądową i wodną), w których wygląd dorosłych osobników znacznie się różni. W fazie lądowej traszki mają matową, ziarnistą na grzbiecie skórę, natomiast w wodzie skóra traszek jest raczej gładka. Ubarwienie strony grzbietowej i boków ciała jest zmienne od jasnobrązowego do ciemnooliwkowego z ciemnymi plamkami. Brzuszna strona jest pomarańczowa lub żółta. Dymorfizm płciowy, dobrze widoczny w okresie godów, które odbywają się w wodzie. W trakcie godów, na ogonie u obu płci wykształcają się fałdy: brzuszny i grzbietowy (przypominające nieco podłużne płetwy), a na końcu ogona samca pojawia się cienka nitka o długości 8 mm. W okresie godowym płazy uzyskują też ciemniejsze i bardziej kontrastowe ubarwienie ciała.

Traszka karpacka w zbiornikach wodnych pojawia się i przystępuje do godów wczesną wiosną (na pogórzach przypada to mniej więcej na połowę marca, im wyżej tym później). Podobnie jak u innych gatunków traszek, również u traszki karpackiej, można zaobserwować ciekawe zachowania godowe. Samiec w trakcie zalotów składa na podłożu spermatofor czyli pakiet nasienia w białkowo-sacharydowej otoczce, a następnie wabi samicę za pomocą falistych ruchów ogona w taki sposób by mogła pobrać spermatofor za pomocą kloaki. Składanie jaj następuje głównie w maju i czerwcu. Jaja składane są pojedynczo i każde (jeżeli jest taka możliwość) jest osobno zawijane w liście roślin wodnych. Larwy wykluwają się po około miesiącu, a ich przeobrażenie następuje od połowy lipca do września. Po bokach głowy larwy posiadają widoczne skrzela. Wyrośnięte larwy przypominają osobniki dorosłe. Wysoko w górach larwy mogą zimować i przeobrażać się dopiero w kolejnym sezonie. Dorosłe osobniki opuszczają zbiorniki wodne już w czerwcu. W sen zimowy traszki zapadają we wrześniu lub październiku.

Traszki są drapieżnikami, ich pokarm w fazie wodnej stanowią głównie żyjące w wodzie larwy owadów m.in. komarów, ochotek, chrząszczy, chruścików, a także skorupiaki wodne. W fazie lądowej traszki żywią się głównie dżdżownicami, małymi stawonogami i ślimakami.

Bezlist okrywowy jest wyjątkowym gatunkiem mchu ponieważ dominuje u niego sporofit (w przeciwieństwie do innych mchów, u których dominuje gametofit). Jest to gatunek rozdzielnopłciowy (dwupienny), o mikroskopijnych gametofitach trudnych do zaobserwowania w naturalnym środowisku. Gametofit męski tworzy pojedyncza plemnia otoczona jednym liściem. Gametofit żeński posiada łodyżkę o długości 1 mm i małe listki, które po pewnym czasie brunatnieją, a z ich brzeżnych komórek wyrastają nitkowate twory. Liście ostatecznie zanikają więc obserwując dojrzewający sporofit zobaczymy u podstawy tylko kłębek nitek powstałych z ich komórek. Sporofit (około 12 mm wysokości) tworzy brodawkowana, brunatnoczerwona seta (7 mm) z umieszczoną na szczycie puszką. W puszce znajduje się wręcz niewyobrażalna, liczona w milionach, liczba zarodników (od 3,1 –5,5 mln). Początkowo zielona puszka po wysypaniu zarodników staje się żółtawa. Zarodniki dojrzewają wiosną (marzec–maj) i rozsiewają się do czerwca. Młode osobniki pojawiają się jesienią i wczesną wiosną.

Już sama nazwa lilia złotogłów może sugerować, że mamy do czynienia z rośliną wyjątkową, (złotogłów – cenna tkanina ze złotymi nićmi). I tak jest w istocie, gdyż dla wielu osób, jest to jeden z najpiękniejszych gatunków roślin występujących w Polsce. Lilia złotogłów jest okazałą rośliną wieloletnią. Z podziemnej cebuli wyrasta sztywna, prosta łodyga osiągająca nawet do 1,5 m wysokości. Pokrój rośliny jest bardzo charakterystyczny – mniej więcej w połowie łodygi liście są duże i ułożone okółkowo natomiast wyżej drobniejsze i wyrastające skrętolegle, w sporych odstępach od siebie. Na szczycie łodygi, na długich szypułkach zwieszają się duże, silnie pachnące kwiaty zebrane w luźny groniasty kwiatostan. Okwiat nie jest zróżnicowany na kielich i koronę, sześciolistkowy. Listki okwiatu (czyli część kwiatu, którą większość ludzi nazwałaby po prostu płatkami) są różowopudrowe z ciemniejszymi plamkami i odwinięte ku górze. Poniżej okwiatu wystaje sześć długich pręcików o purpurowoczerwonych pylnikach oraz słupek. Owocem jest duża torebka zawierająca uskrzydlone, rozsiewane przez wiatr nasiona. Lilia złotogłów kwitnie w czerwcu i lipcu.

Wieloletnia roślina zielna przypominająca wyglądem pokrzyk wilczą jagodę. Dorasta do około 60 cm wysokości. Łodygi nagie, mięsiste i słabo rozgałęzione. Liście duże do 18 cm długości i całobrzegie. Kwiaty pojedynczo zwisają na szypułkach. Kielich zielony, ząbkowany. Korona do 25 mm długości, z zewnątrz lśniąco-brązowa, wewnątrz oliwkowozielona. Jej kształt dobrze opisuje słowo – rurkowatodzwonkowata ponieważ wygląda jak rozszerzająca się ku dołowi, rureczka na dole niemal równo obcięta (porównaj z kwiatami pokrzyku wilczej jagody). Owocem jest kulista torebka otwierająca się wieczkiem i zawierająca żółtobrunatne nasiona. Lulecznica kwitnie wiosną w okresie od kwietnia do maja.

Nornik tatrzański jest bardzo podobny do nornika darniowego (Microtus subterraneus), ale jest nieco większy i ma mniejsze oczy. Dla większości ludzi wygląda zapewne jak wszystkie, małe, „myszopodobne” gryzonie. Warto jednak dokładniej mu się przyjrzeć i porównać go np. z myszarką leśną (Apodemus flavicollis). Od razu zwrócimy uwagę, że nornik ma małe uszy, stosunkowo krótki ogon, a myszarka ma długie uszy, ogon dłuższy od reszty ciała i wygląda na znacznie smuklejszą.

Nornik tatrzański jest gatunkiem roślinożernym, aktywnym nocą. W przeciwieństwie m.in. do nornika darniowego, nie kopie własnych korytarzy lecz jako schronienia wykorzystuje nory innych ssaków lub przestrzenie pomiędzy kamieniami. Młode przychodzą na świat wczesną wiosną często jeszcze pod zalegającym śniegiem. Patrząc z ludzkiej perspektywy, norniki żyją bardzo krótko – dożywają około 1,5 roku.