Lilia złotogłów

Gromada: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)

Klasa: Magnoliopsida

Rząd: Liliowce (Liliales)

Rodzina: Liliowate (Liliaceae)

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

Prawie cała Europa oraz umiarkowana strefa Azji. W Polsce spotykana na całym obszarze kraju. W Sudetach i Karpatach stosunkowo częsta. W górach rośnie aż po piętro kosówki, głównie jednak w reglu dolnym.

Jest gatunkiem rosnącym w półcieniu na świeżych, żyznych glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym. Występuje w lasach liściastych, w górach zwłaszcza w buczynach, na zrębach, w zaroślach kosówki i ziołoroślach. Gatunek wskaźnikowy starych lasów.

Wyjątkowa uroda tej rośliny sprawia niestety, że bardzo chętnie jest wykopywana i przenoszona do przydomowych ogrodów, a także zrywana do bukietów. Stanowiskom rośliny zagraża również wprowadzanie drzewostanów iglastych w miejsce wykarczowanych drzewostanów liściastych.

Już sama nazwa lilia złotogłów może sugerować, że mamy do czynienia z rośliną wyjątkową, (złotogłów – cenna tkanina ze złotymi nićmi). I tak jest w istocie, gdyż dla wielu osób, jest to jeden z najpiękniejszych gatunków roślin występujących w Polsce. Lilia złotogłów jest okazałą rośliną wieloletnią. Z podziemnej cebuli wyrasta sztywna, prosta łodyga osiągająca nawet do 1,5 m wysokości. Pokrój rośliny jest bardzo charakterystyczny – mniej więcej w połowie łodygi liście są duże i ułożone okółkowo natomiast wyżej drobniejsze i wyrastające skrętolegle, w sporych odstępach od siebie. Na szczycie łodygi, na długich szypułkach zwieszają się duże, silnie pachnące kwiaty zebrane w luźny groniasty kwiatostan. Okwiat nie jest zróżnicowany na kielich i koronę, sześciolistkowy. Listki okwiatu (czyli część kwiatu, którą większość ludzi nazwałaby po prostu płatkami) są różowopudrowe z ciemniejszymi plamkami i odwinięte ku górze. Poniżej okwiatu wystaje sześć długich pręcików o purpurowoczerwonych pylnikach oraz słupek. Owocem jest duża torebka zawierająca uskrzydlone, rozsiewane przez wiatr nasiona. Lilia złotogłów kwitnie w czerwcu i lipcu.

• Roślina jest chętnie zjadana przez zwierzęta m.in. przez sarny.
• Cebule lilii (nie tylko złotogłów) zawierają dużo skrobi oraz innych cukrów i są jadalne. Zanim jednak spróbujemy je wykopać w lesie pamiętajmy, że lilia złotogłów jest gatunkiem rzadkim i chronionym dlatego nie wolno niszczyć jej naturalnych stanowisk. Do celów konsumpcyjnych lepiej wykorzystać lilie ogrodowe, których bulwy są znacznie cięższe. Jak podaje Łukasz Łuczaj w swojej książce Dzika kuchnia, jedna cebula rosnącej w stanie dzikim lilii złotogłów waży zaledwie kilka gramów.
• Jadalne są również kwiaty lilii, we wspomnianej powyżej książce, znajdziemy przepis na robiony z nich aromatyczny syrop.
• W Japonii i Chinach uprawia się różne gatunki lilii w celach spożywczych.
• Lilie od czasów starożytnych były wykorzystywane w medycynie. W Polsce robiono z ich kwiatów i cebul (głównie z białych lilii ogrodowych) maść na czyraki i inne choroby skóry.
• „Leluja” to gwarowa nazwa lilii używana m.in. na Podhalu.
• Lilia jest częstym motywem zdobniczym w kulturze ludowej w całych Karpatach. Stanisław Witkiewicz wprowadził stylizowany wizerunek lilii złotogłów do wzornictwa podhalańskiego.