Nadobnica alpejska

Typ: Stawonogi (Arthropoda)

Gromada: Owady (Insecta)

Rząd: Chrząszcze (Coleoptera)

Rodzina: Kózkowate (Cerambycidae)

Chrząszcz podlegający w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status VU (Vulnerable) – gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Bezkręgowce został uznany za gatunek bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony wyginięciem EN (Endangered). Nadobnicę obejmuje również dyrektywa siedliskowa (załącznik II i IV, gatunek priorytetowy) oraz konwencja berneńska (załącznik II).

Gatunek jest spotykany głównie w południowej i środkowej Europie. W Polsce występuje przede wszystkim w górach (na wysokości średnio od około 540 do 1000 m n.p.m.), najliczniej w Beskidzie Niskim oraz w Bieszczadach, rzadziej na Roztoczu, w Beskidzie Sądeckim, Pieninach i Górach Świętokrzyskich. Na początku ubiegłego wieku podawany był z wielu stanowisk również w środkowej, a nawet północnej części kraju.

Gatunek saproksyliczny czyli wymagający do swego rozwoju obecności martwego drewna, w tym przypadku bukowego (znacznie rzadziej wiązowego, jaworowego lub jesionowego), w którym dorosłe osobniki składają jaja. Kłody z rozwijającymi się wewnątrz larwami powinny być dobrze nasłonecznione. W związku z powyższym, w Polsce, nadobnica zamieszkuje stare (ponad stuletnie), przerzedzone drzewostany bukowe i jodłowo-bukowe, rosnące na stokach o wystawie południowej i zachodniej.

Głównym zagrożeniem dla nadobnicy jest wycinka starych bukowych drzewostanów oraz usuwanie z siedlisk owada naturalnie obumierających buków. Wyjątkowo groźną pułapkę ekologiczną stanowi drewno pozostawiane latem w składnicach, a następnie sprzedawane (np. na opał) i wywożone wraz ze złożonymi w nim w międzyczasie jajami nadobnicy. Inną przyczyną wymierania jest atrakcyjny dla kolekcjonerów wygląd chrząszcza powodujący jego odławianie w terenie.

Gatunek wymaga występowania w lesie starych, ponad 150-letnich drzew dlatego szczególnie ważne jest zapewnienie ciągłości obecności starodrzewów. Należy również, zwłaszcza w miejscach nasłonecznionych, pozostawiać obumierające drzewa i martwe drewno. Powinno się natomiast unikać gromadzenia sągów drewna dla celów gospodarczych w okresie letnim na terenach występowania nadobnicy aby zapobiegać wywożeniu i niszczeniu jaj i larw tego gatunku.

Nadobnica alpejska jest chrząszczem o długości ciała do 40 mm. Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny kózkowatych posiada bardzo długie czułki (u samców nawet dwa razy dłuższe od reszty ciała). Jest bardzo łatwa do rozpoznania dzięki niezwykłemu ubarwieniu. Czarne ciało owada pokrywają niebieskoszare włoski tworząc na grzbietowej stronie charakterystyczny wzór złożony z siedmiu czarnych plam (jedna na przedpleczu, a sześć pozostałych na pokrywach skrzydłowych). Dorosłe osobniki pojawiają się od połowy czerwca do września, żywią się m.in. sokiem wypływającym ze zranionych drzew. Rójka (gody) odbywają się w upalne, słoneczne dni w lipcu i sierpniu. Samice składają jaja zarówno na martwych jak i silnie uszkodzonych ale jeszcze żywych drzewach. Larwy rozwijają się żerując w drewnie by po 3-4 latach opuścić je jako owad dorosły.

• Zwykle spotyka się pojedyncze chrząszcze jednak podczas rójki w składnicach drewna bukowego zdarzało się zaobserwować nawet do 100 osobników. Pokazuje to jak ważne dla ochrony tego gatunku byłoby zaniechanie składowania bukowego drewna w miejscach występowania nadobnicy w okresie pojawu osobników dorosłych.
• Rozmiar oraz kształt czarnych plam na grzbiecie jest bardzo zmienny, zdarzają się (choć bardzo rzadko) osobniki całkowicie niebieskie lub niemal czarne.
• Ubarwienie nadobnicy, co może być zaskakujące, utrudnia zauważenie owada gdy siedzi nieruchomo na pniu, na tle srebrzystoszarej kory buka.
• Zaniepokojona, podobnie jak inni przedstawiciele rodziny kózkowatych, nadobnica wydaje „skrzypiące” dźwięki poprzez pocieranie przedpleczem o nasadę pokryw (ten sposób wydawania dźwięków nazywamy strydulacją).