Obuwik pospolity

Gromada: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)

Klasa: Magnoliopsida

Rząd: Szparagowce (Asparagales)

Rodzina: Storczykowate (Orchidaceae)

Storczyk podlegający w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. W Polskiej czerwonej księdze roślin (2001 r.) posiada status VU (Vulnerable) – gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie. Obuwika obejmuje również dyrektywa siedliskowa (załącznik II i IV).

Europa i Azja. W Polsce (mimo swej nazwy obuwik pospolity) jest obecnie rzadkim gatunkiem. Stanowiska są rozproszone w całym kraju, w 2010 r. ich liczba wynosiła około 200. Najliczniejszy jest na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu i Wyżynie Małopolskiej. W polskich Karpatach podawany z Pienin oraz Tatr Zachodnich gdzie na Kopieńcu Wielkim, na wysokości 1180 m n.p.m. znajduje się najwyżej położone w Polsce stanowisko tego gatunku.

Jest gatunkiem rosnącym w półcieniu na glebach bogatych w węglan wapnia. Występuje w prześwietlonych lasach liściastych, w buczynach, grądach, dąbrowach, borach mieszanych, a także w otwartych zbiorowiskach np. na murawach kserotermicznych.

Wygląd rośliny powoduje niestety, że jest bardzo chętnie wykopywana i przenoszona do przydomowych ogródków, a także zrywana do bukietów. Stanowiskom rośliny zagraża często nadmierne zacienienie i dlatego stosuje sią zabiegi ochronne polegające na prześwietlaniu drzewostanów (usuwanie części drzew). W miejscach gdzie obuwik występuje na polanach zagraża mu ich zarastanie i tam również usuwa się krzewy.

Podczas kwitnienia (od połowy maja do połowy lipca) obuwik jest bardzo charakterystycznym storczykiem o łatwym do rozpoznania wyglądzie. Obuwik jest rośliną wieloletnią wyrastającą z podziemnego kłącza, na którym w okresie zimowym znajdują się zimujące pączki. Osiąga około 50 cm wysokości. Okazałe i intensywnie pachnące (wanilią i cytryną) kwiaty wyrastają na szczycie mocnego pędu, zwykle pojedynczo. Uwagę przykuwa rozdęta, trzewikowata, cytrynowożółta warżka o krawędziach podwiniętych do wnętrza i woskowanych, bez nektaru. Pozostałe działki okwiatu są czerwonobrunatne i lancetowate. Obuwiki są owadopylne, pszczoły wabione zapachem i kolorem wpadają do wnętrza kwiatu, który jest przykładem tzw. kwiatu pułapkowego. W środku ocierają się o znamię słupka zapylając kwiat oraz o pylniki oblepiając się pyłkiem, który zabierają ze sobą. Owocem jest beczułkowata, lekko wygięta torebka zawierająca od 6000 do 17000, bardzo drobnych (1 mm dł.), roznoszonych przez wiatr, nasion. Owoce dojrzewają w sierpniu, we wrześniu i październiku rozsiewają nasiona. Podobnie jak u innych storczyków, rozwój zarodka wymaga obecności grzybów mikoryzowych z grupy podstawczaków. Przez pierwsze lata (3-4) rozwój obuwika przebiega w glebie kosztem grzybni. Rozwój od nasiona do nasiona może trwać nawet od 6 do 15 lat nic więc dziwnego, że większość rodzimych storczyków to gatunki bardzo rzadkie. Obuwik rozmnaża się także wegetatywnie przez podział kłączy.

• Obuwik jest rośliną długowieczną, stosunkowo często dożywa 30 lat, opisano nawet ponad stuletnie osobniki!
• Obuwik jest zapylany przez pszczoły samotne z rodzajów pszczolinka (Andrena sp.), pseudosmuklik (Lasioglossum sp.) i smuklik (Halictus sp.). Są one wabione do wnętrza kwiatu wydzielanym przez niego zapachem, który jak zbadano przypomina feromony tych błonkówek.
• Warto przy okazji obuwika wspomnieć o charakterystycznej budowie kwiatów u storczyków. Okwiat składa się z płatków umieszczonych po trzy w dwóch okółkach. Jeden z wewnętrznych płatków, przekształca się w warżkę (u obuwika cytrynowożołta i trzewikowata) pełniącą rolę powabni i lądowiska dla zapylaczy. Warżka czasem wytwarza nektar, który jest gromadzony w wyrostku warżki zwanym ostrogą (u obuwika brak ostrogi i nektaru, a sama warżka tworzy pułapkę na owady). Warżka wydziela też u niektórych storczyków zapach, a u większości jest pokryta różnymi wzorami i plamkami wskazującymi owadom drogę do nektaru (albo tylko oszukującymi, że na końcu jest nektar).
• Nasiona storczyków należą do jednych z najmniejszych nasion produkowanych w świecie roślin.
• Roślina posiada różne nazwy regionalne np. trzewiczek lub trzewiczki Panny Maryi.