Traszka karpacka

Typ: Strunowce (Chordata)

Gromada: Płazy (Amphibia)

Rząd: Płazy ogoniaste (Caudata)

Rodzina: Salamandrowate (Salamandridae)

Traszka karpacka podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN oraz na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski niestety o spadającej liczebności. Traszka karpacka jest objęta dyrektywą siedliskową (załącznik II i IV) oraz konwencją berneńską (załącznik II).

Traszka karpacka występuje głównie w Karpatach Zachodnich i Wschodnich. Jest subendemitem karpackim ponieważ nieliczne jej stanowiska znajdują się poza granicami tych gór, w Republice Czeskiej (na Morawach i w Sudetach Wschodnich) i na Ukrainie. Jej zasięg obejmuje Czechy, Słowację, Polskę, Ukrainę i Rumunię.

Traszka karpacka to gatunek górski występujący przede wszystkim na średnich wysokościach (500-1200 m n.p.m.), szczególnie w wilgotnych lasach bukowych i mieszanych z dużą ilością dostępnych na dnie lasu kryjówek (mchy, kamienie, kawałki kory). Dużo rzadziej jest też spotykana w lasach iglastych. Konieczna jest dla niej obecność, nawet bardzo niewielkich i okresowych, zbiorników wody stojącej, w których odbywa się rozród. Bardzo często zbiorniki te powstały i są utrzymywane w wyniku działalności człowieka – koleiny na drogach, rowy melioracyjne itp.

Największym zagrożeniem jest zanikanie miejsc odpowiednich do rozmnażania się i rozwoju larw. Ich istnienie jest związane z tradycyjną, ekstensywną gospodarką rolną i leśną. Zarówno intensyfikacja gospodarki (asfaltowanie dróg leśnych i polnych, intensywne rozjeżdżanie) jak i całkowite zaniechanie użytkowania danego terenu powoduje zanikanie potencjalnych miejsc rozrodu. Bardzo dużym zagrożeniem są też wszelkiego rodzaju bariery migracyjne, a szczególnie drogi o dużym natężeniu ruchu, na których migrujące traszki masowo giną.

Traszka karpacka jest niewielkim płazem ogoniastym (długość do 10 cm). Podobnie jak u innych traszek jej ciało jest wydłużone z długim, bocznie spłaszczonym (przystosowanym do pływania) i ostro zakończonym ogonem. Traszki posiadają dwie fazy cyklu życiowego (lądową i wodną), w których wygląd dorosłych osobników znacznie się różni. W fazie lądowej traszki mają matową, ziarnistą na grzbiecie skórę, natomiast w wodzie skóra traszek jest raczej gładka. Ubarwienie strony grzbietowej i boków ciała jest zmienne od jasnobrązowego do ciemnooliwkowego z ciemnymi plamkami. Brzuszna strona jest pomarańczowa lub żółta. Dymorfizm płciowy, dobrze widoczny w okresie godów, które odbywają się w wodzie. W trakcie godów, na ogonie u obu płci wykształcają się fałdy: brzuszny i grzbietowy (przypominające nieco podłużne płetwy), a na końcu ogona samca pojawia się cienka nitka o długości 8 mm. W okresie godowym płazy uzyskują też ciemniejsze i bardziej kontrastowe ubarwienie ciała.

Traszka karpacka w zbiornikach wodnych pojawia się i przystępuje do godów wczesną wiosną (na pogórzach przypada to mniej więcej na połowę marca, im wyżej tym później). Podobnie jak u innych gatunków traszek, również u traszki karpackiej, można zaobserwować ciekawe zachowania godowe. Samiec w trakcie zalotów składa na podłożu spermatofor czyli pakiet nasienia w białkowo-sacharydowej otoczce, a następnie wabi samicę za pomocą falistych ruchów ogona w taki sposób by mogła pobrać spermatofor za pomocą kloaki. Składanie jaj następuje głównie w maju i czerwcu. Jaja składane są pojedynczo i każde (jeżeli jest taka możliwość) jest osobno zawijane w liście roślin wodnych. Larwy wykluwają się po około miesiącu, a ich przeobrażenie następuje od połowy lipca do września. Po bokach głowy larwy posiadają widoczne skrzela. Wyrośnięte larwy przypominają osobniki dorosłe. Wysoko w górach larwy mogą zimować i przeobrażać się dopiero w kolejnym sezonie. Dorosłe osobniki opuszczają zbiorniki wodne już w czerwcu. W sen zimowy traszki zapadają we wrześniu lub październiku.

Traszki są drapieżnikami, ich pokarm w fazie wodnej stanowią głównie żyjące w wodzie larwy owadów m.in. komarów, ochotek, chrząszczy, chruścików, a także skorupiaki wodne. W fazie lądowej traszki żywią się głównie dżdżownicami, małymi stawonogami i ślimakami.

• Ochrona czynna tego płaza polega w wielu miejscach (np. w Beskidzie Niskim na terenie Magurskiego Parku Narodowego) na odtwarzaniu lub tworzeniu nowych, niewielkich zbiorników wodnych dogodnych do składania jaj i odpowiednich dla rozwoju larw.
• Zdarza się, że ktoś ma wątpliwości czy oglądane zwierzę jest płazem ogoniastym czy należącą do gadów jaszczurką. Bardzo łatwo to stwierdzić w zasadzie na pierwszy rzut oka! Skóra płazów, w tym krajowych traszek i salamandry plamistej, jest naga i nie pokrywają jej łuski, natomiast skóra gadów jest pokryta łuskami.
• W skórze traszek występują gruczoły jadowe.
• Traszka karpacka jest najmniejszym krajowym gatunkiem traszki, oprócz niej występują jeszcze 3 inne gatunki: objęta ochroną ścisłą traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) oraz objęte ochroną częściową traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris) oraz traszka górska (Ichthyosaura alpestris). Najtrudniej odróżnić traszkę karpacką od traszki zwyczajnej, z którą zdarza się, że tworzy nawet mieszańce międzygatunkowe.