Zanokcica języcznik

Gromada: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)

Klasa: Paprocie, paprociowe (Polypodiopsida)

Rząd: Paprotkowce (Polypodiales)

Rodzina: Zanokcicowate (Aspleniaceae)

Paproć podlega w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. Obecnie nie ma jej na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowy (2016 r.), wcześniej (2006 r.) posiadała status gatunku krytycznie zagrożonego.

Zachodnia i centralna Europa, Bliski Wschód, północno-zachodnia Afryka, Japonia, Ameryka Północna. W Polsce występuje głównie w Karpatach (najliczniej w Pieninach), na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, pojedyncze stanowiska na Roztoczu i Przedgórzu Sudeckim.

Zanokcica języcznik rośnie w miejscach zacienionych, na zboczach z wychodniami i rumoszem skalnym, na podłożu wapiennym, na glebach świeżych i wilgotnych, głównie w reglu dolnym w lasach liściastych z udziałem klonów, jesionów, wiązów. Jest gatunkiem charakterystycznym dla priorytetowego siedliska ujętego w dyrektywie siedliskowej – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (9180). Jest także gatunkiem wskaźnikowym starych lasów.

Gatunek występuje na nielicznych i izolowanych stanowiskach co znacznie naraża go na wymarcie. Duże zagrożenie stanowi wykopywanie go i przesadzanie jako rośliny ozdobnej do ogrodów i na cmentarze.

Zanokcica języcznik jest jedynym w Polsce gatunkiem paproci o niepodzielonych, całobrzegich blaszkach liściowych. Jest to wieloletnia paproć o krótkim kłączu, z którego wyrasta pęk zimotrwałych, jasnozielonych, skórzastych liści długości nawet do 60 cm i szerokości do 6 cm. Liście u nasady są sercowate, na szczycie zaostrzone, kształtem przypominają język i stąd wzięła się nazwa tego gatunku. Pomimo licznych podań o poszukiwaniu „kwiatu paproci” warto pamiętać, że paprocie są roślinami zarodnikowymi i nie posiadają kwiatów ani nasion lecz produkują zarodniki. U omawianego gatunku zarodniki dojrzewają, w znajdujących się po spodniej stronie liścia, przykrytych za młodu tzw. zawijką, równowąskich zarodniach ułożonych równolegle do nerwów bocznych. Wygląd zarodni skojarzył się zapewne twórcom łacińskiej nazwy gatunkowej (scolopendrium) z krocionogiem z greckiego – scolopendron.

• Nazwa języcznik pochodzi od kształtu liści, po angielsku, niemiecku i słowacku roślina nazywa się „jeleni język”.
• Ze względu na efektowne, zimozielone liście zanokcica języcznik jest uprawiana w ogrodach, na skalniakach i murkach oraz jako roślina okrywowa w zacienionych miejscach, pod koronami drzew i krzewów. W uprawie obecne są odmiany z pofalowanymi i podzielonymi liśćmi. Wybierając tę paproć pamiętać jednak należy, że roślina potrzebuje, zacienionego, chłodnego i wilgotnego stanowiska.
• Zanokcica języcznik była dawniej wykorzystywana w medycynie ludowej np. na choroby śledziony, płuc i wątroby oraz zatrucie jadem węży.
• Zasuszone okazy znajdują się w pochodzącym z końca XVIII w. zielniku brata Cypriana przechowywanym w Czerwonym Klasztorze w Pieninach na Słowacji (obecnie znajdujący się w Czerwonym Klasztorze dawny klasztor kartuzów i kamedułów jest udostępniony do zwiedzania i stanowi dużą atrakcję turystyczną).