Goryczka przezroczysta

Gromada: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)

Klasa: Magnoliopsida

Rząd: Goryczkowce (Gentianales)

Rodzina: Goryczkowate (Gentianaceae)

Roślina jest objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Nie mają do niej zastosowania wyłączenia spod ochrony uzasadnione względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. Na światowej czerwonej liście IUCN nie jest uwzględniona. Cała polska populacja tego gatunku znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Goryczka przezroczysta występuje w Alpach Wschodnich, Karpatach oraz bułgarskich górach Rile i Pirynie. W Polsce rośnie wyłącznie w najwyższych położeniach Tatr.

Goryczka przezroczysta występuje w wysokogórskich murawach, na półkach i w załomach skalnych, na podłożu bezwapiennym w piętrach turniowym i halnym.

Murawy wysokogórskie tworzące niskie, zwarte darnie albo mniej lub bardziej rozproszone kępki są tworzone głównie przez gatunki jednoliścienne (sit skucina, trawy, turzyce) i wiatropylne. Gatunki dwuliścienne i owadopylne, takie jak goryczka przezroczysta, występują w nich znacznie rzadziej. W dolnej części piętra alpejskiego murawy stopniowo przechodzą w zarośla kosodrzewiny, natomiast ponad piętrem alpejskim, w piętrze subniwalnym (turniowym) rozluźniają się i tworzą rozproszone płaty i kępki na półkach skalnych.

Występowanie muraw wysokogórskich jest ściśle uwarunkowane specyficznymi warunkami panującymi na dużych wysokościach w górach, które charakteryzują się m.in. bardzo niską średnią temperaturą roczną (poniżej 2^oC), dużymi sumami opadów (przeważnie znacznie ponad 1000 mm rocznie), silnymi wiatrami, krótkim okresem wegetacyjnym (skróconym nawet do zaledwie kilku tygodni!), długim zaleganiem pokrywy śnieżnej, a także niewielką warstwą gleby, która nie jest w stanie zmagazynować większej ilości wody ani substancji odżywczych.

Goryczka przezroczysta w Polsce rośnie na terenie parku narodowego jednakże w wielu miejscach siedlisko, w którym występuje poddane jest silnej presji turystycznej prowadzącej do niszczenia całych płatów muraw (np. rejon Kasprowego Wierchu). Dodać należy, że proces regeneracji muraw tego typu trwa bardzo długo.

Murawy wysokogórskie należą do siedlisk bardzo wrażliwych na wszelkie zmiany warunków środowiskowych dlatego poważnie może im zagrozić ocieplanie się klimatu, które w rejonach górskich prowadzić będzie do podnoszenia się pięter roślinnych i co za tym idzie zaniku pięter najwyżej położonych wraz ze związanymi z nimi siedliskami.

Zbiorowiska, które współtworzy goryczka przezroczysta, reprezentujące wysokogórskie murawy acidofilne, jako jedne z nielicznych w kraju mają często charakter pierwotny. Z tego powodu najlepszą formą ich ochrony jest ochrona bierna.

Murawy wysokogórskie występujące po polskiej i słowackiej stronie najwyższych partii Tatr stanowią spójny system ekologiczny i do ich skutecznej ochrony konieczna jest współpraca międzynarodowa Polski i Słowacji.

Goryczka przezroczysta jest niską (5–10 cm), wieloletnią rośliną z krótkim kłączem o nierozgałęzionej, ulistnionej łodydze. Liście są równowąskie długości 2–6 cm, a łodyga zakończona 1, 2 lub 3 rurkowatodzwonkowatymi, żółtawobiaławymi i ciemno nakrapianymi kwiatami. Kwiaty są bardzo duże w stosunku do reszty rośliny, mają od 3 do 4 cm długości co ułatwia im zwabienie, bardzo nielicznych na tej wysokości, zapylaczy. Goryczki są zapylane przez trzmiele. Owocem jest eliptyczna torebka z licznymi nasionami. Goryczka przezroczysta kwitnie w lipcu i w sierpniu.

• Goryczka przezroczysta odbiega nieco od ogólnych wyobrażeń na temat goryczek, ponieważ rośliny te zazwyczaj posiadają kwiaty w różnych odcieniach kolorów niebieskiego i ciemnofioletowego. Drugim gatunkiem goryczki o jasnych kwiatach, jest, występująca w Tatrach i na Babiej Górze, goryczka kropkowana, która jednak posiada większe rozmiary i inny pokrój. Ponadto rośnie w wyższych murawach i traworoślach, a także wśród zarośli kosodrzewiny.

• Goryczka przezroczysta występuje w wysokogórskich murawach acydofilnych, które są klimaksowymi zbiorowiskami piętra alpejskiego i tworzą zwykle rozległe płaty na zboczach i grzbietach górskich, a także piętra subniwalnego, gdzie występują na niewielkich półkach skalnych. Wysokogórskie murawy acydofilne zgodnie z klasyfikacją Komisji Europejskiej noszą numer 6150 i są jednymi z siedlisk znajdujących się w tzw. dyrektywie siedliskowej, dla których tworzone są obszary Natura 2000. W obrębie siedliska 6150, w zależności od regionu (pasma górskiego) oraz warunków siedliskowych (wysokość nad poziomem morza, długość zalegania pokrywy śnieżnej) można wyróżnić różne podtypy.

• Goryczka przezroczysta jest gatunkiem wybitnie wysokogórskim, typowym dla płatów muraw rozwijających się w piętrze subniwalnym gdzie w miejscach bardziej wypłaszczonych i z nieco grubszą (jak na warunki piętra turniowego) warstwą gleby, rośnie wraz z trawą boimką dwurzędową (Oreochloa disticha). Są to skrajnie wysokogórskie murawy acydofilne piętra subniwalnego Tatr (6150-2), spotykane w najwyższych partiach Tatr Wysokich (powyżej 2100–2300 m n.p.m.). Goryczka przezroczysta w Tatrach rośnie też w piętrze alpejskim (położonym poniżej piętra subniwalnego) w wysokogórskich murawach acydofilnych hal i połonin w Karpatach (6150-1).

• Warto podkreślić, że murawy wysokogórskie to niezwykle cenne zbiorowiska o bardzo niewielkim zasięgu, w których obok goryczki przezroczystej występuje szereg wysokogórskich gatunków roślin, których występowanie w Polsce jest ograniczone często tylko do Tatr, wśród nich odnajdziemy endemity, relikty oraz gatunki znajdujące się na czerwonej liście gatunków zagrożonych.

1. Kozak, M., Kozłowska, K., Mróz, W., 2012: Wysokogórskie murawy acydofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae) W: Mróz, W. (red.). Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa, s. 282–298, https://siedliska.gios.gov.pl/images/pliki_pdf/publikacje/pojedyncze_metodyki_dla_siedlisk/Wysokogrskie-murawy-acydofilne-Juncion-trifidi-i-bezwapienne-wyleyska-niene-Salicion-herbaceae.pdf, dostęp 02.10.2023 r.

2. Piękoś-Mirkowa, H., Mirek, Z., 2007: Rośliny Górskie. Flora Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, s. 242.

3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, Dz.U. 2014 poz. 1409, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20140001409, dostęp 11.10.2023 r.

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000, Dz.U. 2010 nr 77 poz. 510, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20100770510, dostęp 05.10.2023 r.

5. Snowarski, M., 2000–2022: Atlas roślin Polski, https://atlas-roslin.pl/, dostęp 02.10.2023 r.