Popielica szara

Typ: Strunowce (Chordata)

Gromada: Ssaki (Mamalia)

Rząd: Gryzonie (Rodentia)

Rodzina: Popielicowate, pilchowate (GLIRIDAE)

W Polsce popielica jest gatunkiem objętym ochroną częściową. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. Czerwona Lista Kręgowców Polski – wersja uaktualniona (2022 r.) uznaje popielicę w naszym kraju za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened).

Popielica szara występuje na części terenów zachodniej, południowej i wschodniej Europy, a także na niektórych obszarach zachodniej Azji. W Polsce spotykana jest przede wszystkim na południu, natomiast w części środkowej i na północy kraju jest rzadka. W północno-zachodniej Polsce jej populacje są bardzo izolowane co poważnie zagraża ich przetrwaniu.

Obecnie i w niedalekiej przeszłości prowadzone są/były projekty reintrodukcji i introdukcji popielic w miejscach, w których warunki siedliskowe wydają się być dla nich odpowiednie. Reintrodukcja polega na ponownym wprowadzeniu danego gatunku na tereny, na których niegdyś występował ale wymarł. Introdukcja to z kolei wprowadzenie gatunku na tereny gdzie nie był on wcześniej notowany. Projekt reintrodukcji popielicy na terenach zachodniej Polski realizowany jest od dłuższego czasu przez PTOP „Salamandra” oraz pracowników Zakładu Zoologii Systematycznej UAM w Poznaniu.

Popielice zamieszkują przede wszystkim stare lasy mieszane lub liściaste zapewniające nie tylko pokarm ale też wystarczającą liczbę kryjówek (dziuple, wypróchniałe pnie drzew). Ważne jest dla tego gatunku utrzymywanie w lasach silnego zwarcia koron umożliwiające popielicom swobodne przemieszczanie się. Brak wystarczającej liczby kryjówek można częściowo uzupełnić wieszając specjalne budki dla pilchowatych z otworem wejściowym umieszczonym od strony pnia.

Popielice przemieszczają się po lesie głównie w koronach drzew przeskakując z drzewa na drzewo. Ich wymieranie jest spowodowane przede wszystkim przerzedzaniem i wycinaniem mieszanych i liściastych starodrzewów, w których żyją. Dlatego ochrona tego gatunku powinna się koncentrować przede wszystkim na ochronie odpowiednich siedlisk.

Popielica szara jest zwinnym, nieco mniejszym od wiewiórki gryzoniem o długości ciała 13–18 cm oraz ogona 12–15 cm. Ubarwienie jej grzbietu jest szare (popielate), a strony brzusznej jasne (białe lub białoszare). Futro starszych osobników może mieć na grzbiecie nieco rudawy odcień. Ogon jest stosunkowo długi i puszysty. Na głowie uwagę zwracają duże, ciemne oczy oraz spore, wystające z futerka, ruchliwe uszy. Dymorfizmu płciowego brak co oznacza, że samce i samice nie różnią się od siebie wyglądem zewnętrznym.

Popielica jest aktywna mniej więcej od maja do października, okres od listopada do kwietnia spędza hibernując w specjalnie do tego celu wykopanej w ziemi (na głębokości ok. 30–50 cm) kryjówce. Osobniki zimują zwinięte w kłębek, przykryte puszystym ogonem. Najczęściej spędzają zimę pojedynczo, rzadziej zimuje matka z tegorocznymi młodymi. Podczas snu zimowego wszystkie procesy życiowe ulegają zwolnieniu, serce bije kilka razy na minutę, a temperatura ciała spada z normalnych 36oC do temperatury kilku stopni powyżej zera. W okresie hibernacji zwierzę nie budzi się i korzysta jedynie z tłuszczu zgromadzonego w ciele podczas jesiennego żerowania. Wybudzenie ze snu zimowego następuje zwykle późno, w maju lub nawet na początku czerwca! Do rozrodu popielice przystępują dopiero w lecie po intensywnym okresie żerowania.

Młode (do 11 ale zwykle 4–5) rodzą się raz do roku, z reguły w sierpniu w specjalnie do tego celu przygotowanym gnieździe. Gniazdo zbudowane z liści jest najczęściej zakładane w dziupli ale popielice korzystają również z budek dla ptaków, a nawet strychów śródleśnych lub przyleśnych budynków. Młode przychodzą na świat nagie, ślepe i ważą zaledwie ok. 2 gramy. Gniazdo opuszczają po około miesiącu. Dojrzałość płciową popielice osiągają najczęściej w drugim roku życia. Najstarszy znany osobnik żył na wolności 9 lat.

Popielica prowadzi nocny tryb życia, natomiast dzień przesypia w kryjówce. Niemal wyłącznie przebywa w koronach drzew. Poza okresem poszukiwania miejsc hibernacji, na ziemię schodzi sporadycznie. Żywi się przede wszystkim pokarmem roślinnym głównie owocami i nasionami drzew. W zależności od pory roku i siedliska są to m.in. czereśnie, jabłka, bukiew, żołędzie, orzechy laskowe, owoce grabu itp. Wiosną zjada pączki i młode liście drzew. Uzupełnienie diety stanowi pokarm zwierzęcy: bezkręgowce, jaja i pisklęta. Podczas nocnego żerowania popielica wydaje, intrygujące potencjalnych słuchaczy, bardzo charakterystyczne odgłosy brzmiące mniej więcej jak gardłowe „khuii, kuii, uiiii”, trwające około 1–2 sekundy. W okresach braku pokarmu praktycznie całkowicie przestaje się odzywać.

• Posiadanie potomstwa jest u popielic uzależnione od dostępności pożywienia. W latach, w których dominujący na danym terenie gatunek drzewa (np. buk lub dąb) nie owocuje, popielice praktycznie się nie rozmnażają. Co ciekawe, wybudzają się wtedy ze snu zimowego dopiero w czerwcu, a zasypiają już we wrześniu! Nie wiadomo w jaki sposób potrafią przewidzieć nieurodzaj owoców i w związku z tym obudzić się później…

• W Polsce oprócz popielicy występują jeszcze trzy inne, rzadsze, gatunki z rodziny popielicowatych: żołędnica (Eliomys quercinus), koszatka (Dryomys nitedula) i orzesznica (Muscardinus avellanarius). Są one mniejsze od popielicy, zwłaszcza orzesznica, która jest mniej więcej wielkości myszy domowej. Popielicę od orzesznicy łatwo odróżnić po kolorze futerka, które u orzesznicy jest brązowopomarańczowe, a u popielicy szare. Z kolei koszatka i żołędnica posiadają na pyszczku czarną przepaskę biegnącą od oka do ucha, której nie znajdziemy u popielicy.

• Bardzo charakterystyczne są ślady żerowania popielicy na orzeszkach bukowych. Ich opis oraz zdjęcia można znaleźć na stronie Towarzystwa Przyrodniczego „Bocian”.

• Rozmieszczenie popielicy na terenie Polski (podobnie jak i pozostałych spotykanych w kraju ssaków) można sprawdzić na stronie, tworzonego przez Instytut Ochrony Przyrody PAN, Atlasu Ssaków Polski.