Salamandra plamista

Typ: Strunowce (Chordata)

Gromada: Płazy (Amphibia)

Rząd: Płazy ogoniaste (Caudata)

Rodzina: Salamandrowate (Salamandridae)

Płaz podlegający w Polsce częściowej ochronie gatunkowej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status LC (Least Concern) – gatunek najmniejszej troski. Czerwona Lista Kręgowców Polski – wersja uaktualniona (2022 r.) uznaje salamandrę w naszym kraju za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened).

Gatunek szeroko rozpowszechniony w Europie, od Półwyspu Iberyjskiego po Turcję i od północnych Niemiec i Holandii po Włochy i Grecję. Występuje głównie na terenach górskich i pogórskich. Tworzy liczne podgatunki. W Polsce spotykany w Sudetach i Karpatach. W Tatrach dochodzi do ok. 1150 m. n.p.m.

W Polsce salamandra zamieszkuje przede wszystkim wilgotne lasy liściaste, szczególnie bukowe, w piętrze pogórza i regla dolnego. Dorosły osobnik prowadzi lądowy tryb życia. Do rozrodu wybiera najchętniej czyste, płytkie i stosunkowo spokojne, przybrzeżne wody podgórskich i reglowych potoków, w których następnie rozwijają się larwy.

Głównym zagrożeniem jest degradacja środowiska naturalnego i niszczenie siedlisk tego płaza. Wiele osobników ginie na drogach pod kołami samochodów. Istotne jest zatem umieszczanie barier uniemożliwiających wchodzenie płazom, w tym salamandrom, na jezdnię. Jednocześnie należy zadbać o umieszczenie przepustów pod drogą pozwalających na przejście małym zwierzętom. Duże zagrożenie może stanowić również niekontrolowany rozwój turystyki masowej. Ważne jest odpowiednie kanalizowane ruchu turystycznego tak aby nie zagrażał on szczególnie wrażliwym ekosystemom. Niebezpieczna jest też dla salamandry regulacja cieków wodnych gdyż nie umiejące pływać dorosłe osobniki, schodząc po wybetonowanych brzegach górskich potoków, toną próbując dostać się do wody.

Salamandra plamista jest największym w Polsce płazem ogoniastym o długości dochodzącej zwykle do ok. 20 cm, a wyjątkowo nawet do ok. 30 cm. Jej ciało jest krępe, głowa szeroka i płaska, pysk zaokrąglony, a ogon walcowaty i krótszy od reszty ciała. Oczy są wypukłe, z okrągłymi źrenicami. Po obu stronach głowy znajdują się duże parotydy (gruczoły przyuszne, gruczoły jadowe skupione w okolicy zaocznej po obu stronach głowy). Skóra jest gładka, błyszcząca i pokryta licznymi brodawkami. Kontrastowe ubarwienie, czarne z nieregularnymi, dużymi, żółtymi lub żółtopomarańczowymi plamami lub pasami, pełni funkcje odstraszające i informuje potencjalnych napastników, że dany osobnik jest toksyczny. Układ plam jest inny u każdego osobnika. Spotykane, choć bardzo rzadko, są osobniki całkowicie czarne lub białe. Ubarwienia godowego brak. Dymorfizm płciowy (różnice w wyglądzie samców i samic) jest słabo zaznaczony. Samice są bardziej krępe od samców, samce natomiast mają zgrubiały u nasady ogon. Samce i samice nie różnią się ubarwieniem.

Gody mają miejsce jesienią na lądzie co jest zjawiskiem wyjątkowym wśród polskich płazów, odbywających zwykle gody wiosną w wodzie. Salamandra jest jajożyworodna co również jest niespotykane u innych polskich gatunków płazów. Rozwój larw zachodzi w jajowodach. Młode o długości ok. 3 cm, w liczbie nawet do 50, przychodzą na świat w kilku miotach wiosną (od marca do czerwca). Samica rodzi je w czystej, płynącej, płytkiej wodzie (np. na brzegu potoku) ryzykując utonięcie gdyż, w przeciwieństwie do larw, nie potrafi pływać. Młode rodzą się z rozwiniętymi dwoma parami nóg, skrzelami oraz ogonem. Są drapieżne i bardzo żarłoczne. Wyglądem przypominają larwy traszek. Żywią się drobnymi bezkręgowcami: skorupiakami, skąposzczetami, owadami. Po przeobrażeniu, które zwykle następuje po osiągnieciu ok 5 cm długości, wychodzą na ląd. Dojrzałość płciową osiągają po 3–4 latach. Średnio salamandry plamiste na wolności żyją około 10 lat (w niewoli nawet dwa razy dłużej).

Salamandra plamista prowadzi samotniczy, lądowy i skryty tryb życia. Żeruje głównie po deszczu i wieczorem. Jest powolna dlatego jej zdobyczą są zazwyczaj niezbyt szybkie bezkręgowce np. ślimaki.

• Salamandra plamista jest symbolem Gorczańskiego Parku Narodowego.
• Nazwa tego zwierzęcia pojawia się też w nazwie zajmującej się ochroną przyrody organizacji pozarządowej – Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”.
• Dawniej powszechny był przesąd, że salamandry rodzą się i żyją w ogniu. Prawdopodobnie ludzie wyciągnęli taki wniosek na skutek obserwacji uciekających salamander kryjących się w dorzucanym do ogniska drewnie.