Sasanka słowacka

Roślina skrajnie rzadka podlegająca w Polsce ścisłej ochronie gatunkowej i wymagająca ochrony czynnej. Na światowej czerwonej liście IUCN posiada status DD (Data Deficient) – za mało informacji by określić stopień zagrożenia. W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (2014) widnieje z kategorią zagrożona (EN – Endangered), tę samą kategorię posiada na Polskiej czerwonej liście paprotników i roślin kwiatowych (2016). Sasanka słowacka jest objęta dyrektywą siedliskową (załącznik II i IV, gatunek priorytetowy) oraz konwencją berneńską (załącznik I).

Sasanka słowacka jest gatunkiem górskim i endemitem zachodniokarpackim występującym na terenie Słowacji i Polski (w Tatrach Zachodnich, Niżnych Tatrach, Małej i Wielkiej Fatrze oraz na Choczu). W Polsce jedyne naturalne stanowisko tego gatunku (kilkaset osobników) znajduje się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego w Tatrach Zachodnich w wąwozie Koryciska Wielkie na wysokości 1000–1170 m n.p.m.

Gromada: Rośliny naczyniowe (Tracheophyta)

Klasa: Magnoliopsida

Rząd: Jaskrowce (Ranunculales)

Rodzina: Jaskrowate (Ranunculacea)

Jedyne polskie stanowisko sasanki słowackiej znajduje się na terenie parku narodowego jednakże mimo to w przeszłości zdarzały się przypadki wykopywania roślin i przenoszenia ich do ogródków przydomowych co przy tak nielicznej populacji jest bardzo poważnym zagrożeniem.

Zbiory dla celów naukowych z naturalnego stanowiska (np. do ogrodów botanicznych czy zielników) są również niedopuszczalne natomiast rośliny można wyhodować z nasion pozyskanych od osobników uprawianych w Górskim Ogrodzie Botanicznym Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Zakopanem (ochrona ex situ).

Populacja in situ w Tatrach ze względu na swą niewielką liczebność powinna być objęta częstszymi kontrolami przez strażników TPN w okresie kwitnienia roślin. Ponadto monitoring gatunku powinien być wykonywany co roku aby w razie potrzeby móc szybko zareagować na pojawienie się ewentualnych zagrożeń.

Sasanka słowacka jest byliną dorastającą do wysokości około 40 cm (w czasie owocowania do 60 cm) i tworzącą niewielkie kępy. Fioletowe kwiaty o długości 3,5–5 cm, z 6 działkami, wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi i pojawiają się przed rozwojem liści. Łodyga i liście oraz zewnętrzne powierzchnie płatków korony pokryte są długimi, jedwabiście białymi włoskami (Delimat, 2010). Owoc zbiorowy sasanki słowackiej złożony jest z około 5 cm, niełupek posiadających pierzasto owłosione szyjki słupka – całość wygląda jak puszysta kulka.

Sasanka słowacka zakwita dopiero w trzecim roku życia. Kwitnie od połowy kwietnia do początku maja i jest owadopylna. Nasiona dojrzewają w maju i czerwcu, są zaopatrzone w aparat lotny i mogą być rozsiewane przez wiatr lub zwierzęta. Sasanka może także rozrastać się przez kłącza dając początek nowym roślinom, które potem oddzielają się od rośliny macierzystej.

• Sasanka słowacka jest w Polsce gatunkiem skrajnie rzadkim, w latach 2001–2008 liczebność na stanowisku w Wielkich Koryciskach mieściła się w przedziale od około 80 do 170 os. (Delimat, 2010).

• W Tatrach występuje też inny gatunek z rodzaju sasanek – sasanka wiosenna Pulsatilla vernalis, jest niższy (do 20 cm), ma skórkowate, zimozielone odziomkowe liście oraz żółtawo-jedwabiste owłosienie. Kolor kwiatu z zewnątrz jasnofioletowy, w środku biały. Sasanka wiosenna występuje w Tatrach Wysokich, ale nie w Tatrach Zachodnich. Preferuje bardziej kwaśne podłoże i ogólnie inne siedliska niż sasanka słowacka. Nie istnieje więc możliwość pomyłki (Delimat, 2010).

• W Polsce sasanka słowacka opisywana jest w randze gatunku natomiast według Plants of the World Online jest to podgatunek sasanki Hallera (Pulsatilla halleri).

• Sasanka słowacka jest trująca, zawiera alkaloidy – anemoninę i protoanemoninę.

1. Bilz, M., 2011: Pulsatilla slavica. The IUCN Red List of Threatened Species 2011: e.T161961A5520180. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2011-2.RLTS.T161961A5520180.en, dostęp 30.09.2023.

2. Delimat, A., 2010: Sasanka słowacka Pulsatilla slavica G. Reuss. W: Perzanowska J. (red.) 2010. Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część I, s. 110–120. GIOŚ, Warszawa,https://siedliska.gios.gov.pl/images/pliki_pdf/publikacje/Monitoring-gatunkw-rolin.-Przewodnik-metodyczny.-Cz-I.pdf, dostęp 04.09.2023 r.

3. Kaźmierczakowa, R., Bloch-Orłowska, J., Celka, Z., Cwener, A., Dajdok, Z., Michalska-Hejduk, D., Pawlikowski, P., Szczęśniak, E., Ziarnek, K. 2016: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Kraków, http://zcelka-files.home.amu.edu.pl/PRLoPaFP_2016.pdf, dostęp 22.08.2023 r.

4. Kaźmierczakowa, R., Zarzycki, K., Mirek, Z. 2014: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Polish Red Data Book of Plants. Pteridophytes and flowering plants. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

5. Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis W: Plants of the World online. Royal Botanic Gardens, Kew, dostęp 30.09.2023 r.

6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin, Dz.U. 2014 poz. 1409, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20140001409, dostęp 11.11.2022 r.

7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000, Dz.U. 2010 nr 77 poz. 510, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20100770510, dostęp 05.11.2022 r.