Leksykon gatunków

Pióropusznik strusi jest wieloletnią paprocią o prostym, nieco wzniesionym kłączu długości do około 20 cm. Kłącze wykształca podziemne rozłogi dzięki, którym roślina tworzy często duże i gęste skupienia. Liście pióropusznika (podobnie jak u podrzenia żebrowca) są zróżnicowane na liście płonne (asymilacyjne) oraz liście zarodnionośne. Jasnozielone liście płonne, długości do 170 cm i szerokości do 35 cm, zebrane w rozetę tworzą głęboki lejek. Za młodu są pastorałowato zwinięte, a jesienią usychają. Blaszki liściowe osadzone na krótkim ogonku są miękkie, nagie, podwójnie pierzaste, zwężające się nagle na szczycie i stopniowo u nasady. Wyrastające w środku lejka, zimotrwałe liście zarodnionośne są znacznie krótsze (do 60 cm), sztywne, pojedynczo pierzaste, tylko początkowo zielonawe, a po dojrzeniu ciemnobrunatne. Kształtem przypominają strusie pióra i to stąd wzięła się nazwa rośliny. Odcinki liściowe są wałeczkowe, o wąskiej i podwiniętej ku dołowi blaszce z widocznymi wypukłościami, pod którymi powstają zarodnie. Okres dojrzewania zarodników przypada na lipiec i sierpień.

Podrzeń żebrowiec jest wieloletnią paprocią o wysokości średnio od 20 do 50 cm z krótkim, twardym i uniesionym kłączem pokrytym czarnymi łuskami. Rzucającą się w oczy cechą jest występowanie dwóch rodzajów liści: płasko rozpostartych liści płonnych (asymilacyjnych) oraz wyrastających w środku rozetki, kilku wzniesionych liści zarodnionośnych. Liście płonne są zimozielone, skórzaste, błyszczące, krótkoogonkowe i równowąskolancetowate. Ich blaszki są pojedynczo pierzaste. Liście zarodnionośne są około półtora raza dłuższe od liści płonnych, długoogonkowe, rów nież pojedynczo pierzaste, a ich odcinki są wąskie, podwinięte na brzegach i rzadziej osadzone niż w liściach asymilacyjnych. Na dolnej stronie liści zarodnionośnych po obu stronach nerwu ułożone są szeregi kupek zarodniowych tworzących dwa brązowe pasy. Zarodniki dojrzewają w okresie od lipca do września. Jesienią liście zarodnionośne usychają.

Rak szlachetny posiada szkielet zewnętrzny czyli pancerz. Patrząc od strony grzbietowej widać wyraźny podział ciała na dwie części: głowotułów oraz odwłok. Głowotułów powstał na skutek zrośnięcia się dwóch odcinków: głowy i tułowia, a granicę pomiędzy nimi wyraźnie wskazuje poprzeczny rowek zwany bruzdą karkową. Po bokach głowotułowia, w części tułowiowej, znajdują się dwa łukowato wygięte rowki, biegnące wzdłuż osi symetrii raka nazywane bruzdami skrzelowymi. Z przodu głowotułowia, pancerz zwieńczony jest ostrym wyrostkiem, tzw. kolcem czołowym zwanym rostrum. Po obu stronach rostrum, na specjalnych słupkach, znajdują się oczy raka, które mogą się obracać niezależnie od siebie w różne strony.

Za głowotułowiem znajduje się odwłok, nazywany popularnie „ogonem”, który składa się z sześciu ruchomych segmentów umożliwiających podwijanie całego odwłoka. Siódmy segment odwłoka różni się od pozostałych i zbudowany jest z pięciu płytek przypominających wachlarz. Jej środkowy płatowaty wyrostek jest zwany telsonem. Całkowita długość raka jest to odległość mierzona pomiędzy końcową krawędzią telsona a wierzchołkiem rostrum. Od strony brzusznej występuje XIX par odnóży pełniących różne funkcje: na głowie są to odnóża czuciowe i gębowe, na tułowiu odnóża gębowe i kroczne (w tym odnóża kroczne I pary, największe odnóża zakończone silnymi szczypcami), na tułowiu odnóża kopulacyjne oraz pływne.

Rak szlachetny osiąga dojrzałość płciową dopiero w wieku 4–5 lat (przy długości ciała 70–90 mm). Gody mają miejsce w okresie od połowy września do połowy listopada. W tym czasie znacznie zwiększa się aktywność samców, które nawet w ciągu dnia poszukują samic. Samce składają spermatofory na spodniej stronie ciała samic (może to trwać nawet kilkanaście godzin). Składanie jaj i zapłodnienie następuje kilka tygodni później. Samice ze złożonymi pod odwłokiem jajami prowadzą skryty tryb życia. Młode wylęgają się późną wiosną (w zależności od temperatury), po około 7–10 dniach linieją i usamodzielniają się czyli opuszczają odnóża odwłokowe samicy. Jedna samica składa około 70–250 jaj ale szacuje się, że spośród nich wiek dojrzały ma szansę osiągnąć zaledwie kilkanaście osobników. Raki są zaskakująco długowieczne, żyją do 15–20, a nawet 25 lat.

Rak szlachetny jest gatunkiem wszystkożernym, którego dieta jest uzależniona od dostępności pokarmu związanej najczęściej z porą roku. Wczesną wiosną i późną jesienią rak zjada najczęściej pokarm pochodzenia zwierzęcego: mięczaki, larwy owadów, inne skorupiaki, a nawet osłabione oraz martwe kręgowce (ryby, płazy). W miarę rozwoju roślin rak przestawia się na pokarm roślinny. Żeruje głównie na glonach z rodzaju ramienica (Chara), ale zjada także rośliny naczyniowe m.in. moczarkę kanadyjską czy grążele, a jesienią opadłe liście olchy.