Leksykon gatunków

Koszatka leśna jest małym gryzoniem nieco większym od myszy o długości ciała 7–11 cm oraz długości ogona 6–9 cm. Ubarwienie grzbietu jest szarobure, strony brzusznej jasne (białe lub białoszare), a granica między barwą grzbietu i brzucha jest bardzo wyraźna. Ogon jest stosunkowo długi, puszysty, popielaty, spodem biały. Na głowie uwagę zwraca wyraźna, czarna przepaska przebiegająca przez oko do ucha oraz spore, cieliste, wystające z futerka uszy. Oczy są duże i ciemne. Dymorfizmu płciowego brak co oznacza, że samce i samice nie różnią się od siebie wyglądem zewnętrznym.

Koszatki ze snu zimowego budzą się znacznie wcześniej niż pozostałe pilchy – najczęściej w kwietniu, a zdarza się, że nawet pod koniec marca. W sen zimowy zapadają z kolei wczesną jesienią. Zimowych kryjówek szukają pod ziemią, zdarza się spotkać je zimujące nawet przy fundamentach leśnych budynków. W okresie hibernacji zwierzę nie budzi się i korzysta jedynie z tłuszczu zgromadzonego w ciele podczas jesiennego żerowania. Ze snu zimowego koszatki wybudzają się dość wcześnie – najczęściej już pod koniec marca.

Młode (do 6 osobników) rodzą się raz do roku, w okresie od czerwca do lipca w specjalnie do tego celu przygotowanym gnieździe. Gniazdo zbudowane z liści jest najczęściej zakładane w dziupli ale koszatki korzystają też z ich sztucznych odpowiedników – budek lęgowych (zarówno tych przygotowanych specjalnie dla pilchów jak i budek dla ptaków). Liście do budowy gniazda zrywane są blisko otworu wejściowego. Używane są jedynie świeże liście, nie suche. Młode przychodzą na świat nagie i ślepe. Po około 3 tygodniach zaczynają pobierać inny pokarm niż mleko. Dojrzałość płciową osiągają w drugim kalendarzowym roku życia. Najstarszy znany osobnik żył na wolności 4 lata.

Koszatka prowadzi nocny tryb życia, dzień przesypiając w kryjówce. Porusza się niemal wyłącznie w koronach drzew, jest szybka i zwinna. Przemieszczając się potrafi przebiegać nawet po bardzo cienkich gałązkach i przeskakiwać pomiędzy nimi. Poza okresem, w którym poszukuje miejsca do hibernacji, na ziemię schodzi sporadycznie. Koszatka odżywia się zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym, a jej dieta zależy od warunków środowiska oraz pory roku. Wczesną wiosną jej pokarm stanowią pączki drzew i młode listki, w późniejszym okresie zjada owoce i nasiona drzew i krzewów leśnych (zarówno miękkie jak i twarde m.in. bukiew, żołędzie, orzechy laskowe, owoce grabu). Duży udział w jej diecie stanowi pokarm zwierzęcy – bezkręgowce, lęgi ptaków (jaja i pisklęta). Żerując koszatka, w przeciwieństwie do popielicy, nie wydaje głosów i nie zostawia charakterystycznych śladów.

Orzesznica jest najmniejszym przedstawicielem rodziny popielicowatych występującym w naszym kraju. Jest mniej więcej wielkości myszy domowej i mierzy zaledwie 12–16 cm długości, z czego niemal połowę stanowi ogon, który jest puszysty ale bez kity obecnej u innych pilchowatych. Ogonem, orzesznica balansuje, podpiera się i przytrzymuje podczas wspinaczki po drzewach i krzewach. Dorosłe osobniki ważą około 20 g (tak niewielką wagę trafnie obrazuje porównanie, które znalazłam na stronie Karkonoskiego Parku Narodowego – 20 g to mniej więcej tyle ile ważą 4 monety o nominale 1 zł!). Ubarwienie grzbietu orzesznicy jest rude lub żółtobrązowe, boki i spód ciała są jaśniejsze natomiast pierś i podgardle białe. Na głowie uwagę zwracają duże, ciemne oczy.

Ruja orzesznicy występuje od kwietnia do sierpnia. Ciąża trwa od 22–24 dni. Samica rodzi od 1–9 młodych, może mieć dwa mioty w ciągu roku. Młode samodzielność osiągają już po około 40 dniach, a dojrzałość płciową w kolejnym roku, po przezimowaniu. Orzesznice przeciętnie żyją od 3 do 4 lat.

Orzesznica jest aktywna od maja do października. W październiku zapada w sen zimowy trwający do kwietnia, w czasie którego korzysta jedynie z zapasów tłuszczu zgromadzonych jesienią. Orzesznica hibernuje w specjalnie do tego przygotowanym gnieździe znajdującym się np. w wypróchniałym pniu, kupie chrustu lub pomiędzy korzeniami drzew. W trakcie snu zimowego temperatura jej ciała spada niemal do 0^oC, liczba uderzeń serca maleje dziesięciokrotnie, a zwierzę oddycha raz na 5–10 minut (Wąsik, 2011).

Orzesznica prowadzi nocny i nadrzewny tryb życia – bardzo rzadko i niechętnie schodzi na ziemię. Na niewielkiej wysokości, najczęściej od 60 cm do 1 m (rzadziej do 2 m) nad ziemią, buduje, kuliste, doskonale ukryte wśród gałęzi i liści gniazdo (średnicy do około kilkunastu cm). Zajmuje też dziuple lub inne sztuczne schronienia jak np. budki lęgowe. Orzesznica żywi się głównie nasionami i owocami drzew i krzewów, a uzupełnienie diety stanowią owady i ich larwy. W rejonach położonych powyżej górnej granicy lasu ważnym źródłem pokarmu są prawdopodobnie nasiona kosodrzewiny.

Żołędnica jest zbliżona wielkością do popielicy, długość ciała bez ogona wynosi do 16 cm, natomiast ogona do 15 cm. Żołędnica posiada dość kontrastowe ubarwienie: grzbiet jest popielatorudy natomiast spód ciała biały lub żółtawobiały, a granica między nimi jest bardzo wyraźna, ponadto na boku głowy ma czarną przepaskę otaczającą oko i biegnącą aż za ucho. Ogon żołędnicy jest raczej cienki ale zakończony puszystą kitką. Na głowie uwagę zwracają dość duże, wystające z futerka uszy.

Żołędnica prowadzi nocny tryb życia. W przeciwieństwie do pozostałych pilchowatych jest zdecydowanie bardziej naziemna. Na ziemi poluje, a nawet szuka schronienia. Na swoje kryjówki często wybiera dziuple ale chętnie zasiedla budki lęgowe, nory w ziemi, szczeliny skalne, a także szczeliny w budynkach stojących w lesie czy w ogrodzie. Pożywieniem koszatki są w dużej mierze owady i inne niewielkie zwierzęta, znaczną część diety stanowi też pokarm roślinny, a przede wszystkim nasiona i owoce.

Żołędnica ze snu zimowego budzi się mniej więcej w połowie kwietnia i przystępuje do godów. Ciąża trwa 21–23 dni. Młode (od 1 do 9) przychodzą na świat w specjalnie do tego celu przygotowanym gnieździe wyścielonym suchą trawą i liśćmi. Są karmione mlekiem około miesiąca, a po 2 miesiącach stają się samodzielne. Dojrzałość płciową osiągają w kolejnym roku po przezimowaniu. Żołędnice żyją około 3 lat, wyjątkowo do 5.

Żołędnica zapada w sen zimowy w październiku i budzi się w połowie kwietnia. Hibernuje w przygotowanych przez siebie kryjówkach – norkach w ziemi lub szczelinach skalnych. Gromadzi w gniazdach zapasy, które wykorzystuje wiosną po przebudzeniu.