Leksykon gatunków

Zimowit jesienny jest rośliną wieloletnią o wysokości średnio do 20 cm z jajowatą, brunatną bulwą w twardej łupinie. Posiada dość osobliwy cykl życiowy. Delikatne, liliowobiałe, rzadziej białe kwiaty, wyrastające wprost z bulwy (bez łodygi i liści), pojawiają się dopiero późnym latem i jesienią (od sierpnia do października). Z jednej bulwy wyrasta od 1 do 3 stosunkowo dużych (do 20 cm długości) kwiatów posiadających 6 działek, 6 pręcików oraz słupek z trzema długimi szyjkami i co niezwykłe, z zalążnią zagłębioną w ziemi! Pyłek do zalążni dociera dopiero po kilku miesiącach od zapylenia (w zimie) i nasiona rozwijają się pod ziemią. Na wiosnę z bulwy wyrasta krótki pęd z dwoma lub trzema długimi, sztywnymi, lancetowatymi liśćmi podobnymi do liści tulipana. Skrywają one pomiędzy sobą, twardą, zieloną torebkę nasienną (3–4 cm długości) z czarnymi nasionami, która otwiera się pękając do połowy na trzy części. Następnie liście zasychają (w czerwcu już często nie ma po nich śladu) i roślina przechodzi w okres letniego spoczynku, po którym jesienią ponownie zakwita. Ponadto zimowit rozmnaża się również generatywnie za pomocą bulw.

Boimka dwurzędowa jest rośliną wieloletnią o wysokości od 10 do 30 cm. Tworzy gęste, niewysokie zbite kępy umożliwiające przetrwanie trudnych warunków środowiskowych panujących na dużych wysokościach, na których występuje. Kępę tworzą liczne, szarozielone, zwinięte, cienkie liście oraz dłuższe od nich źdźbła (łodygi), na których rozwijają się pojedyncze kwiatostany. Kwiatostany o długości 10–15 mm są gęste, zbite i złożone z kłosków stojących w dwóch rzędach (stąd nazwa rośliny) po obu stronach osi. Każdy kłosek buduje 3–5 kwiatów. Owocem jest ziarniak czyli suchy, niepękający, charakterystyczny dla traw owoc będący jednonasienną niełupką.

Boimka kwitnie od lipca do sierpnia. Jest owadopylna co znacznie ułatwia zapylenie na dużych wysokościach gdzie często wieje wiatr natomiast owadów zapylających jest niewiele. Nasiona dojrzewają we wrześniu. Roślina jest bardzo odporna na panujące w górach trudne warunki klimatyczne.

Sasanka słowacka jest byliną dorastającą do wysokości około 40 cm (w czasie owocowania do 60 cm) i tworzącą niewielkie kępy. Fioletowe kwiaty o długości 3,5–5 cm, z 6 działkami, wyrastają pojedynczo na szczycie łodygi i pojawiają się przed rozwojem liści. Łodyga i liście oraz zewnętrzne powierzchnie płatków korony pokryte są długimi, jedwabiście białymi włoskami (Delimat, 2010). Owoc zbiorowy sasanki słowackiej złożony jest z około 5 cm, niełupek posiadających pierzasto owłosione szyjki słupka – całość wygląda jak puszysta kulka.

Sasanka słowacka zakwita dopiero w trzecim roku życia. Kwitnie od połowy kwietnia do początku maja i jest owadopylna. Nasiona dojrzewają w maju i czerwcu, są zaopatrzone w aparat lotny i mogą być rozsiewane przez wiatr lub zwierzęta. Sasanka może także rozrastać się przez kłącza dając początek nowym roślinom, które potem oddzielają się od rośliny macierzystej.

Sit skucina jest rośliną wieloletnią, o wysokości do 30 cm, posiadającą pełzające kłącze i tworzącą gęste darnie umożliwiające przetrwanie trudnych warunków środowiskowych panujących na dużych wysokościach, na których występuje. Liczne, sztywne łodygi situ są gęsto skupione, bezlistne i dopiero pod kwiatostanem posiadają 3–4 rynienkowate, szydlaste liście, znacznie dłuższe od kwiatostanu. Kwiaty są drobne, niepozorne, ciemnobrunatne i skupione po 2–4.

Sit kwitnie w sierpniu. Jest wiatropylny co znacznie ułatwia zapylenie na dużych wysokościach gdzie często wieje wiatr natomiast owadów zapylających jest niewiele. Roślina jest bardzo odporna na panujące w górach trudne warunki klimatyczne.

Szachownica kostkowata to bylina cebulowa posiadająca piękne, duże kwiaty o barwie purpurowobrunatnej z zaznaczoną jaśniejszą szachownicą (stąd nazwa). Zdarzają się też wyjątkowo osobniki o białej barwie kwiatów. Szachownica występuje łanowo i jest nie do pomylenia z innymi gatunkami występującymi w naszej florze. Łodyga i liście rośliny są szarozielone i gładkie. Rynienkowato zwinięte, równowąskie, długie nawet do 10 cm liście wyrastają nielicznie (w liczbie 4–5) w górnej części łodygi. Dzwonkowate, zwisające w dół kwiaty wykształcają się pojedynczo na szczycie łodygi. Owocem jest torebka. Na początku kwitnienia roślina ma około 10–15 cm wysokości, ostatecznie dorasta do około 40–60 cm.

W pierwszych latach życia roślina jest płonna i posiada od 1 do 3 liści. Pierwszy raz zakwita dopiero w wieku pięciu lub sześciu lat! Kwitnie na przełomie kwietnia i maja, a okres kwitnienia trwa 4–6 dni. Zapylana jest głównie przez trzmiele i pszczoły. Nasiona rozsiewane są w połowie czerwca, po czym roślina zamiera.

Należące do mszaków mchy torfowce to rośliny zarodnikowe z regularną przemianą pokoleń z dominującym pokoleniem płciowym czyli gametofitem, na którym tworzą się organy rozmnażania płciowego: rodnie z komórką jajową i plemnie. Większość gatunków torfowców jest dwupienna co oznacza, że rodnie i plemnie znajdują się na różnych roślinach, zdarzają się też gatunki jednopienne, a nawet gatunki, u których jedne osobniki są dwu- a inne jednopienne (np. torfowiec błotny S. palustre).

Po zapłodnieniu z zygoty wyrasta sporofit, na stałe złączony z gametofitem i od niego uzależniony. U torfowców sporofit jest niewielki, zbudowany z zarodni oraz stopy i wyniesiony do góry na zielonej nibynóżce (pseudopodium) należącej do gametofitu. Kulistą zarodnię zamyka płaskie wieczko, a całość przykrywa cienki, przezroczysty czepek. W dojrzewającej zarodni powstają haploidalne, bardzo małe zarodniki (22–42 µm), które w zależności od gatunku są gładkie lub brodawkowane i różnie zabarwione. Zarodniki kiełkują w blaszkowaty splątek, z którego później wyrasta właściwy gametofit.

U torfowców ze splątka wyrasta wzniesiona, ulistniona i silnie rozgałęziona łodyga. Charakteryzuje się ona nieograniczonym wzrostem tzn. górne jej partie cały czas rosną a dolne stopniowo obumierają. Na szczycie łodygi, najmłodsze gałązki ułożone bardzo gęsto tworzą tzw. główkę. Liście (…) zbudowane są z jednej warstwy ale z dwóch rodzajów komórek: dużych i martwych komórek wodonośnych otoczonych spiralnymi zgrubieniami i posiadających otworki umożliwiające szybkie napełnianie wodą oraz z żywych, wąskich i wydłużonych komórek asymilacyjnych otaczających komórki wodonośne (Wójciak, 2003). Dzięki komórkom wodonośnym torfowce potrafią magazynować bardzo duże ilości wody.

Zapłodnienie następuje najprawdopodobniej między późną jesienią a wczesną wiosną, natomiast zarodniki dojrzewają od wiosny do środkowego lata. Dojrzałe zarodnie mają szczelne ściany i w okresie suchym, wzrastające wewnątrz ciśnienie powoduje gwałtowne oderwanie czepka i uwolnienie zarodników. Torfowce nie wytwarzają specjalnych struktur związanych z rozmnażaniem wegetatywnym, natomiast mogą regenerować się z niewielkich fragmentów łodyżek lub gałązek (Stebel za Daniels, Eddy 1990).

Torfowce występują najczęściej w dość dużych populacjach, które w sprzyjających warunkach np. w przypadku torfowisk wysokich i przejściowych, mogą obejmować powierzchnię wielu hektarów i pełnić w przyrodzie kilka niezwykle ważnych funkcji takich jak wiązanie dwutlenku węgla będącego gazem cieplarnianym oraz retencjonowanie wody. W czasie wiosennych roztopów oraz ulewnych deszczy torfowce zatrzymują duże ilości wody zmniejszając tym samym ryzyko powodzi. Następnie woda ta stopniowo parując ma wpływ na kształtowanie lokalnego mikroklimatu oraz łagodzenie skutków ewentualnej suszy. Mchy pełnią również rolę naturalnego filtra zatrzymującego różnego rodzaju zanieczyszczenia. Są pożywieniem i schronieniem dla wielu gatunków zwierząt. Na torfowiskach z obumierających szczątków torfowców powstają pokłady torfu, które dla człowieka stanowią ważny zapis historii danego terenu.

Goryczka przezroczysta jest niską (5–10 cm), wieloletnią rośliną z krótkim kłączem o nierozgałęzionej, ulistnionej łodydze. Liście są równowąskie długości 2–6 cm, a łodyga zakończona 1, 2 lub 3 rurkowatodzwonkowatymi, żółtawobiaławymi i ciemno nakrapianymi kwiatami. Kwiaty są bardzo duże w stosunku do reszty rośliny, mają od 3 do 4 cm długości co ułatwia im zwabienie, bardzo nielicznych na tej wysokości, zapylaczy. Goryczki są zapylane przez trzmiele. Owocem jest eliptyczna torebka z licznymi nasionami. Goryczka przezroczysta kwitnie w lipcu i w sierpniu.