Świat Karpat - podręcznik do edukacji ekologicznej

Hostětín leży u podnóża Białych Karpat i liczy około 240 mieszkańców. Miejscowość zasłynęła z zaangażowania w wiele projektów, które koncentrowały się na wykorzystaniu lokalnych zasobów i technologii przyjaznych środowisku. Mimo że wieś jest bardzo mała, stała się pionierem w rozpowszechnianiu idei zrównoważonego rozwoju. Każdego roku wiele osób odwiedza miejscowość w poszukiwaniu inspiracji i zdobycia choć odrobiny praktycznego doświadczenia, żeby dowiedzieć się, jak powinniśmy żyć, aby nie pozostawiać po sobie jedynie wysypisk, złomowisk i zniszczonego krajobrazu. Mały Hostětín uczy, że łączenie tradycji z nowoczesnymi technologiami nie jest luksusem, lecz wynikiem kierowania się zdrowym rozsądkiem.

Tradycyjne sadownictwo w Białych Karpatach
Aleje drzew owocowych i sady od zawsze były częścią krajobrazu Białych Karpat. Od pokoleń rolnicy uprawiają tutaj wiele lokalnych odmian drzew owocowych. Właściwości tych odmian, ich odporność na szkodniki i warunki pogodowe, były zatem testowane przez stulecia. Niestety odmiany te stopniowo zanikają, a w ich miejsce pojawiają się nowe.

Program wspierania tradycyjnego sadownictwa w Białych Karpatach rozpoczął się w 1990 r. od sporządzenia mapy starych i regionalnych odmian drzew owocowych. Zachowanie i odrodzenie tradycyjnego sadownictwa w regionie jest obecnie kontynuowane poprzez promowanie wykorzystania lokalnych owoców – zarówno do użytku domowego, jak i na sprzedaż. Głównym celem projektu jest wykorzystanie starych odmian drzew owocowych w taki sposób, aby przyniosły korzyści ekonomiczne dla regionu.

W 1998 r., po 50 latach od zamknięcia, zrekonstruowano miejscową suszarnię owoców. Budynek ma ponad dwieście lat. Mieszkańcy miejscowości Hostětín i okolicznych wsi suszą tu owoce na własne potrzeby, a płacą za to w formie wzajemnych usług, towarów itp. Podczas suszenia, w okolicy unosi się piękny zapach suszonych owoców, który przywołuje wspomnienia o dawnych tradycjach regionu.

W 2000 r. wybudowano tu fabrykę cydru. Wytwarzany jest w niej głównie naturalny cydr jabłkowy i syropy ziołowe. Rocznie przetwarza się tu około 300 ton jabłek, które uprawiane są wyłącznie w ekologicznych gospodarstwach regionu, bez użycia sztucznych nawozów i środków chemicznych. Interesującym procesem jest przygotowanie cydru do przechowywania: część cydru, która nie jest rozlewana do butelek, przechowywana jest w stalowych pojemnikach. Przed rozlewem do butelek cydr jest pasteryzowany w wymienniku rekuperacyjnym – podgrzewany do temperatury 85oC, a następnie schładzany przez napływający zimny cydr, który jest w ten sposób wstępnie podgrzewany. Ta rekuperacja (odzyskanie ciepła) może zaoszczędzić do 80% energii. Energia niezbędna do funkcjonowania cydrowni pozyskiwana jest z elektrowni fotowoltaicznej, która znajduje się na dachu fabryki.

Zachowanie tradycyjnego sadownictwa obejmuje wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju: pozwala zachować krajobraz kulturowy Białych Karpat oraz tradycyjne odmiany owoców, które są bardziej odporne na szkodniki niż nowe odmiany, ponadto do produkcji cydru wykorzystywane są odnawialne źródła energii, lokalni mieszkańcy uzyskują dochody ze sprzedaży bio-owoców, rozwija się rynek lokalnych bio-produktów, przychody pozostają w regionie, promowany jest związek mieszkańców z regionem, a także ogólnie zdrowy styl życia dzięki sprzedaży wyżej wymienionych produktów.

Roślinna oczyszczalnia ścieków
W miejscowości Hostětín od lat 70. XX w. obowiązywał zakaz budowy, który ograniczał wszelką działalność budowlaną w gminie ponieważ miejscowość była znaczącym źródłem zanieczyszczeń dla pobliskiego zbiornika wodnego Kolelač. W 1996 r. wybudowano tam oczyszczalnię ścieków wykorzystującą higrofilne rośliny do oczyszczenia ścieków, co pozwoliło na zniesienie zakazu budowy.

Tego typu oczyszczalnie ścieków są stworzonymi przez człowieka terenami podmokłymi, które wykorzystują naturalne procesy samooczyszczania zachodzące w środowisku glebowym nasyconym wodą. Tereny podmokłe stanowią dodatkowo środowisko życia dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Zaletą jest to, że są one w stanie regulować znaczne wahania ilości dopływającej wody, na przykład podczas silnych opadów deszczu. W porównaniu do standardowych technologii, ta wymaga regularnej, ale prostej konserwacji. Ponadto, koszty eksploatacji są nieznaczne.

Ekonomiczne oświetlenie publiczne
Oświetlenie uliczne stosowane w tej miejscowości nie spełniało swojej roli. Ulice nie były dostatecznie dobrze oświetlone, a lampy były skierowane na okna domów, ogrody, niebo itp. W 2006 r. miejscowość otrzymała w prezencie zestaw nowoczesnych latarni i lamp sodowych. Liczba lamp wzrosła, a wraz z nią intensywność oświetlenia, ale zużycie energii elektrycznej spadło o prawie jedną czwartą. Niewłaściwe oświetlenie powoduje zanieczyszczenie nieba światłem i przyciąga owady, które następnie giną. Ma też negatywny wpływ na ptaki wędrowne, które orientują się w terenie według gwiazd, a także pogarsza jakość snu ludzi.

Energia w Białych Karpatach
W gospodarstwach domowych w tym regionie do połowy XX w. do ogrzewania używano głównie drewna, które stopniowo zastępowano węglem. W 2000 r. cała wioska postanowiła zacząć używać wyłącznie drewna jako odnawialnego źródła energii. Węgiel został zastąpiony drewnem odpadowym z okolicznych lasów i tartaków, które jest spalane w lokalnej ciepłowni. Mieszkańcy stopniowo, na własny koszt, dbają o termoizolację swoich domów. Poza sezonem grzewczym mieszkańcy wykorzystują kolektory słoneczne i kotły elektryczne do podgrzewania wody użytkowej. Dzięki temu miasto jest samowystarczalne w zakresie ogrzewania. Wydatki na ogrzewanie pozostają w regionie, a lokalna jakość powietrza uległa poprawie – zmniejszyła się wielkość emisji zanieczyszczeń (poprzednie spalanie węgla powodowało znacznie wyższą emisję zanieczyszczeń).

Dom Pasywny – Centrum Edukacyjne Veronica
Centrum Edukacyjne Veronica (https://hostetin.veronica.cz/ekologicka-vesnice, 06.06.2022 r., przyp. red.]) należy do tzw. domów pasywnych, które są przykładem konstrukcji energooszczędnych. Do ogrzewania wymaga 7–10 razy mniej energii niż zwykły budynek. Ciepło, które budynek pozyskuje w sposób pasywny z energii słonecznej, fizycznej obecności mieszkańców oraz z grzejników elektrycznych, jest w zupełności wystarczające do utrzymania komfortowej temperatury w pomieszczeniach. W takiej sytuacji, w większości przypadków, nie jest konieczne stosowanie jakiegokolwiek z powszechnie wykorzystywanych (aktywnych) systemów grzewczych. Do budowy tego domu użyto zarówno materiałów naturalnych (drewno, słoma, glina), jak i nowoczesnych (beton, wełna mineralna).

Ciekawą cechą budynku jest zielony dach, który jest często stosowanym elementem w domach pasywnych. Rosną na nim ciepłolubne gatunki traw i sukulentów. Zieleń reguluje ciepło, ogranicza przegrzewanie się i zmniejsza negatywny wpływ warunków atmosferycznych na dach.

Dużo uwagi poświęcono również wyposażeniu wnętrza domu. Zastosowano naturalne linoleum oraz meble wykonane z czeskiego drewna przez lokalnych producentów, certyfikowane w systemie FSC (drewno, które pochodzi z ekologicznej, korzystnej społecznie i opłacalnej ekonomicznie gospodarki leśnej). Przy zakupie urządzeń elektrycznych i elektronicznych brano pod uwagę ich efektywność energetyczną.

Wykorzystywana jest również woda deszczowa zbierana z dachu. Po przefiltrowaniu, służy do spłukiwania i mycia podłóg. Odpady są segregowane i kompostowane. W kuchni używane są produkty bio, pochodzące ze sprawiedliwego handlu i od lokalnych producentów.

Centrum Edukacyjne Veronica oferuje organizację szkoleń, zakwaterowanie i usługi gastronomiczne. Przyjeżdżają tu ludzie, którzy chcą dowiedzieć się więcej o zrównoważonym rozwoju, budownictwie ekologicznym, ochronie klimatu i sadownictwie. Pracownicy centrum organizują różne imprezy dla specjalistów i laików, dorosłych i dzieci, a także wycieczki informujące o rezultatach projektów realizowanych w miejscowości Hostětín. Hostětín otrzymał szereg nagród, z których najważniejszą jest nagroda Energy Globe 2007 dla Republiki Czeskiej.