Świat Karpat - podręcznik do edukacji ekologicznej

W celu nadania rozwojowi regionalnemu Karpat zrównoważonego kierunku, należy wdrożyć bardziej przyjazne środowisku praktyki i technologie, wraz z odpowiednią polityką wspierania odnawialnych źródeł energii, zrównoważonej gospodarki leśnej, zintegrowanego gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, zrównoważonej turystyki, rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego transportu. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój na terenach górskich, należy stworzyć sieci obszarów chronionych. Dostosowanie zarządzania obszarami chronionymi do przepisów międzynarodowych, a przede wszystkim do acquis communautaire (wspólnotowego dorobku prawnego [przyp. red.]), wymaga rekultywacji terenów zdegradowanych (terenów górniczych, skażonych i terenów poprzemysłowych) oraz podejmowania ciągłych wysiłków na rzecz identyfikacji i ochrony cennych krajobrazów i różnorodności biologicznej. Wartości regionalnych nie da się zachować bez odpowiedniego uwzględnienia dziedzictwa kulturowego i tradycyjnej wiedzy lokalnej.

Niezmiernie istotna dla ochrony różnorodności biologicznej Karpat jest Ramowa Konwencja o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzona w Kijowie dnia 22 maja 2003 r, Dz.U. 2007 nr 96 poz. 634 tzw. Konwencja Karpacka (ang. Carpathian Convention, http://www.carpathianconvention.org/, dostęp 06.06.2022 r.). Jest ona drugą w skali świata, po Konwencji Alpejskiej, umową międzynarodową dotyczącą pojedynczego regionu górskiego. Stronami konwencji jest siedem państw – Czechy, Polska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Ukraina oraz Węgry. Zadaniem Konwencji Karpackiej jest stworzenie mechanizmu zintegrowanego zarządzania gospodarką w Karpatach w celu ich ochrony oraz zrównoważonego i trwałego rozwoju. Strony konwencji zobowiązały się do prowadzenia wszechstronnej polityki i współpracy dla poprawy jakości życia mieszkańców regionu, wzmocnienia lokalnej gospodarki oraz ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych. Zapisy konwencji karpackiej dotyczą w Polsce obszaru 200 gmin (ok. 6% powierzchni lądowej kraju), położonych na terenie trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Próbę określenia zasad i sposobów wykorzystania Konwencji Karpackiej jako czynnika rozwoju regionu karpackiego w Polsce oraz możliwości zaangażowania różnych podmiotów w proces realizacji zadań podejmuje podręcznik Wspólnie dla zrównoważonego rozwoju Karpat. Poradnik o Konwencji Karpackiej. Publikacja została opracowana przez zespół ekspertów w trakcie realizowanego przez Stowarzyszenie Ekopsychologia projektu Karpaty Łączą – mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej, współfinansowanego przez Szwajcarię w latach 2012–2016 w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej (https://kl.karpatylacza.pl/do-pobrania, dostęp 06.06.2022 r).

Konwencja Karpacka ma charakter ramowy zatem z uwagi na duży stopień ogólności zawartych w niej zapisów, jej wdrażanie wymaga przyjęcia dokumentów wykonawczych, dotyczących poszczególnych dziedzin. Mogą to być protokoły tematyczne, strategiczne plany działań lub strategie. Ponadto strony konwencji mogą uszczegóławiać zapisy protokołów lub strategicznych planów działań w krajowych planach działań lub krajowych strategiach. Najważniejszym instrumentem do uzupełniania treści konwencji oraz ułatwiania wdrażania jej zapisów są protokoły tematyczne, w których zapisuje się konkretne działania i obowiązki. Protokoły muszą zostać przyjęte na posiedzeniu konferencji stron, a następnie ratyfikowane przez poszczególne strony.

Wytyczne w zakresie ochrony i zrównoważonego użytkowania oraz przywracania różnorodności biologicznej i krajobrazowej na terenie regionu karpackiego zawiera artykuł 4 Konwencji Karpackiej. Rozwinięciem i uszczegółowieniem jego postanowień jest Protokół o ochronie i zrównoważonym użytkowaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzonej w Kijowie dnia 22 maja 2003 r., sporządzony w Bukareszcie dnia 19 czerwca 2008 r., Dz.U. 2010 nr 90 poz. 591, tzw. protokół o bioróżnorodności ratyfikowany przez wszystkie strony Konwencji Karpackiej w tym Polskę. W protokole tym państwa zobowiązują się do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony i zrównoważonego użytkowania siedlisk naturalnych i półnaturalnych, zapewnienia ich ciągłości i spójności pomiędzy nimi, zachowania gatunków flory i fauny charakterystycznych dla Karpat, w szczególności ochrony gatunków zagrożonych, endemicznych i dużych drapieżników. Zobowiązują się również do zapobiegania wprowadzaniu do ekosystemów karpackich obcych gatunków inwazyjnych oraz uwalnianiu niebezpiecznych organizmów genetycznie zmodyfikowanych.

Wszystkie państwa będące stronami Konwencji Karpackiej, ratyfikowały również drugi, bardzo ważny dla ochrony różnorodności biologicznej dokument czyli Protokół o zrównoważonej turystyce do Ramowej Konwencji o ochronie i zrównoważonym rozwoju Karpat, sporządzony w Bratysławie dnia 27 maja 2011 r., Dz.U. 2013 poz. 682, tzw. protokół o zrównoważonej turystyce. Zakłada on rozwój zrównoważonej turystyki w Karpatach jako perspektywy dla rozwoju gospodarczego oraz dywersyfikacji źródeł dochodów i jednocześnie jako szansy na zachowanie różnorodności biologicznej regionu oraz ograniczanie negatywnych ekologicznych, środowiskowych i społeczno-gospodarczych oddziaływań turystyki. Za kluczowe uznano w dokumencie włączanie społeczności lokalnych Karpat w rozwój zrównoważonej turystyki, w roli gospodarzy i bezpośrednich beneficjentów korzyści społeczno-gospodarczych. Podkreślono także konieczność wzmacniania tożsamości społeczno-kulturowej mieszkańców jak również ochrony tradycyjnej architektury, krajobrazu oraz sposobów gospodarowania.