Rośliny naczyniowe
Zarówno duża wysokość nad poziomem morza, jak i odsłonięte skały stwarzają ekstremalne warunki dla roślinności. Obszary na większych wysokościach, zaczynając od wysokości powyżej 2000 m n.p.m. do 2655 m n.p.m. (Gerlach, znajdujący się w Tatrach najwyższy szczyt Karpat), stanowią bardzo nieprzyjazne środowisko dla roślin naczyniowych.
Interesującym siedliskiem występującym na znacznych wysokościach w górach (w piętrach subalpejskim, alpejskim i subniwalnym [przyp. red.]) są piargi, czyli ruchome nagromadzenia większych i mniejszych kamieni na zboczach, w głębiej położonych warstwach przemieszane z drobnym żwirem. Ich ruchliwość, która grozi zakopaniem, połamaniem i zmiażdżeniem, a także gromadzenie się cząstek gleby tylko na pewnej głębokości oraz długie okresy zalegania pokrywy śnieżnej uniemożliwiają trwałe osiedlenie się większości gatunków roślin. Jednak pomimo wrażliwości części nadziemnych, dzięki dobrze rozwiniętym, sięgającym głęboko w dół i daleko na boki systemom korzeniowym, niektórym roślinom udaje się przetrwać w tych ekstremalnych warunkach. Piargi są charakterystyczne zwłaszcza dla wysokogórskich krajobrazów tatrzańskich. W skali ogólnokarpackiej zajmują bardzo małe obszary i mają najczęściej pierwotny charakter, ponieważ człowiek praktycznie nie wywierał na nie wpływu.
Na piargach wapiennych występują np.: rogownica szerokolistna (Cerastium latifolium), skalnica zwisła (Saxifraga cernua), mak tatrzański (Papaver tatricum) endemiczny dla Tatr Zachodnich, Tatr Wysokich i masywu Wielkiej Fatry (Słowacja), a także jego bardzo bliski krewny mak alpejski (Papaver alpinum subsp. Corona-sancti-stephani) występujący w kilku częściach rumuńskich Karpat Wschodnich i Południowych.
Na piargach granitowych występują np.: warzucha tatrzańska (Cochlearia tatrae) – endemit tatrzański, rzeżusznik tatrzański (Cardaminopsis neglecta) – endemit karpacki, skalnica karpacka (Saxifraga carpathica) i skalnica mchowata (Saxifraga bryoides) – gatunek karpacko-alpejski, oraz jaskier karłowaty (Ranunculus pygmaeus) – drobna roślina arktyczno-alpejska, niezwykle rzadka w górach.
Oprócz gatunków zielnych takich jak sit skucina (Juncus trifidus) czy kostrzewy (Festuca spp.), porastających wysokie szczyty i grzbiety, w miejscach bardzo wietrznych i mroźnych występują jeszcze bardziej wyspecjalizowane gatunki roślin. Wykształciły one różne cechy zapewniające im przetrwanie w trudnych warunkach klimatycznych. Szereg gatunków to nieduże płożące się krzewinki np. wierzba zielna (Salix herbacea), dębik ośmiopłatkowy (Dryas octopetala) czy naskałka pełzająca (Loiseleuria procumbens). Innymi przystosowaniami są m.in. postać poduszkowa np. u skalnicy seledynowej (Saxifraga caesia) czy tworzenie darni np. u różnych gatunków rogownic (Cerastium spp.). Gatunki występujące wyłącznie na najwyższych szczytach górskich w Karpatach (w piętrach subalpejskim, alpejskim i subniwalnym [przyp. red.]), często mają swoje drugie centrum występowania w Arktyce. Są to gatunki reliktowe, czyli pozostałości flory, która dominowała w Karpatach podczas epoki lodowcowej.
Wapienne skały, zbocza i grzbiety w wysokich partiach Karpat, gdzie pokrywa śnieżna nie utrzymuje się zbyt długo, porastają wyjątkowe zbiorowiska roślinne zdominowane przez turzycę mocną (Carex firma), kostrzewę pstrą (Festuca versicolor) i seslerię Bielza (Sesleria bielzii).
Innym przykładem skrajnie niekorzystnych dla roślin siedlisk są suche i silnie nasłonecznione zbocza skalistych wapiennych wychodni w niższych partiach gór. Gleba na tych stanowiskach jest bogata w węglan wapnia, płytka i bardzo łatwo się nagrzewa. Trudności roślin z zaopatrzeniem w wodę, zwłaszcza w krytycznych okresach letniej suszy, sprzyjają gatunkom wymagającym do wzrostu wysokich temperatur i odpornym na niedobór wody. Rośliny naczyniowe przystosowały się do takich warunków poprzez rozwój silnych korzeni, które penetrują szczeliny skalne, aby dotrzeć do bardzo płytkiej i wilgotnej gleby. (Część gatunków to tzw. rośliny gruboszowate czyli potrafiące magazynować wodę w tkankach liści ,łodyg i/lub korzeni np. rozchodniki (Sedum spp.) [przyp. red.]). Wśród skał rosną kępki traw, takich jak Sesleria rigida, kostrzewa blada (Festuca pallens) i ozdobna ostnica (Stipa sp.) lub rozety skalnicy gronkowej (Saxifraga paniculata), smagliczki pagórkowej (Alyssum montanum) i wielu innych gatunków.
Na skałach wapiennych w niższych partiach zachowały się inne typy reliktów niż w piętrze alpejskim. Niektóre rośliny wyemigrowały w góry z równin w ciepłych i suchych okresach przed i między zlodowaceniami i pozostały tam do dziś. Przykładami są kostrzewa nibydalmacka (Festuca pseudodalmatica), kłosownica pierzasta (Brachypodium pinnatum) i turzyca niska (Carex humilis). Jednym z gatunków reliktowych, występujących na skałach wapiennych, uznawanym za pozostałość flory mioceńsko-plioceńskiej, jest jałowiec sabiński (Juniperus sabina), znany z zaledwie kilku stanowisk w Karpatach. (Jedyne polskie stanowiska tego gatunku leżą w Pieninach Centralnych [przyp. red.]). Wszystkie części rośliny są trujące z powodu zawartości związków toksycznych, w tym olejków eterycznych. Jałowiec sabiński jest popularnym krzewem ozdobnym w ogrodach i parkach.
(Informacje dotyczące przystosowania roślin do trudnych górskich warunków znajdują się w podrozdziale 3.2 Siedliska łąkowe i murawowe w Karpatach. Część siedlisk ekstremalnych została bardziej szczegółowo opisana w innych podrozdziałach. W podrozdziale 3.1. Siedliska leśne w Karpatach znajdziemy m.in. opisy borów i lasów bagiennych rosnących na wilgotnych, kwaśnych i ubogich w składniki odżywcze glebach oraz górskich reliktowych lasków sosnowych rozwijających się na urwistych zboczach i skałach wapiennych. W podrozdziale 3.2 Siedliska łąkowe i murawowe w Karpatach zamieszczono m.in. charakterystyki muraw kserotermicznych występujących w miejscach wybitnie ciepłych, suchych i nasłonecznionych oraz muraw wysokogórskich tworzących izolowane wyspy w najwyższych pasmach Karpat. Większość siedlisk zamieszczonych w podrozdziale 3.3. Siedliska wodne i mokradłowe w Karpatach można byłoby zaliczyć do siedlisk ekstremalnych, szczególnie zaś opisane tam zarośla na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków oraz torfowiska wysokie [przyp. red.]).
