Słowacja: Ekologiczna rewitalizacja doliny rzeki Oľšavica – udany projekt rewitalizacji terenu i jego ochrony przed powodziami
Oľšavica jest typową słowacką miejscowością we wschodniej części Gór Lewockich, cieszącą się bogatą historią i tradycjami. Została założona prawie 700 lat temu. Najnowsza historia miejscowości to przymusowa kolektywizacja gospodarstw rolnych w latach 50. XX w. Zgodnie z polityką tego okresu, tradycyjne wzorce gospodarcze uległy zmianie. Wiele łąk i pastwisk zamieniono na pola uprawne. Grunty rolne zaczęto intensywnie uprawiać, nawet na stromych zboczach. Tarasy, które wcześniej zostały zbudowane w dolinie, aby złagodzić spływ obfitych opadów deszczu, w większości wyrównano. W połowie lat 80. XX w. w dolinie rzeki Oľšavicy wybudowano rozległy system odwadniający.
Nad miejscowością ma swoje źródło rzeka Oľšavica, a utwory fliszowe po których płynie znane są z obniżonej zdolności do wchłaniania dużej ilości opadów. Jest to powód, dla którego obszary te są zagrożone zwiększoną erozją wodną i powodziami. Powodzie stopniowo stawały się coraz częstszym zjawiskiem we wsi Oľšavica, niszcząc ją i powodując znaczne straty materialne. Problemy mieli również rolnicy ponieważ gleba na gruntach ornych na stromych zboczach, została wypłukana. Możliwości retencyjne okolicy znacznie spadły z powodu odwodnienia gruntów oraz zmniejszenia całkowitej powierzchni łąk.
Projekt rewitalizacji terenu i ochrony przed powodziami
Instytut Ekologii Stosowanej DAPHNE we współpracy z Administracją Parku Narodowego „Słowacki Raj”, miejscowością Oľšavica i miejscowym gospodarstwem rolnym realizował projekt odnowy ekologicznej w tej miejscowości. Jego celem było ograniczenie erozji i złagodzenie skutków powodzi. Aby odnieść sukces w realizacji projektu, niezbędne było wsparcie ze strony lokalnych urzędników oraz mieszkańców.
W początkowej fazie projektu, w miejscowości Oľšavica stworzono mapę roślinności i przygotowano plan odtworzenia łąk. Opracowano model hydrologiczny tego obszaru, a następnie eksperci ds. gospodarki wodnej przeprowadzili szereg pomiarów. Udowodniono, że obsianie trawą gruntów ornych może zmniejszyć skutki powodzi i erozji gleby w górnej części dorzecza Oľšavicy. Po zakończeniu badań rozpoczęto realizację konkretnych działań.
Gospodarstwo rolne Oľšavica-Brutovce, które użytkuje grunty rolne w dorzeczu rzeki Oľšavica, rozpoczęło proces obsiewania trawą gruntów ornych i do końca 2002 r. obsiano 81 ha. Instytut DAPHNE zaproponował obsianie trawą dodatkowych 41 ha w górnej części dorzecza, co jest konieczne dla ochrony miejscowości przed powodziami.
Głównym celem obsiewania trawą było odnowienie ekosystemów łąkowych na wybranych terenach w dorzeczu rzeki Oľšavica, które w tym czasie były wykorzystywane jako grunty orne. Połacie zaoranej ziemi były przedzielone pasami ziemi porośniętymi trawą. Siano z istniejących jeszcze łąk umieszczono na wybranych powierzchniach tworzonych użytków zielonych. Jest to skuteczny sposób wzbogacenia różnorodności gatunkowej łąki.
Poprzez obsianie trawą wcześniej zaoranej ziemi, zwiększono zdolność do zatrzymywania i powolnego uwalniania wody deszczowej. Obszary porośnięte trawą są wykorzystywane jako łąki kośne, które są koszone raz lub dwa razy w roku, i od czasu do czasu spasane bydłem. Po zakończeniu badań przystąpiono do realizacji konkretnych działań.
Kolejne kroki obejmowały sadzenie roślinności strefy przybrzeżnej wzdłuż rzeki, sadzenie wierzby oraz budowę wielofunkcyjnej tamy z funkcją retencji wody. Wzdłuż dopływów zasadzono również pasy przeciwerozyjnych użytków zielonych. Potok powyżej zapory został częściowo przekierowany do pierwotnego koryta, które zachowało się po wcześniejszej regulacji potoku. Odnowiony meander ma 100 m długości, a łącznie zrewitalizowano 350 m cieku wodnego.
Środki te zostały wdrożone w oparciu o badania przeprowadzone na miejscu i udało się dzięki nim złagodzić skutki powodzi w miejscowości Oľšavica. Główne założenia projektu mogą być jednak wykorzystane na podobnych terenach w innych miejscach. Należy pamiętać, że oprócz wprowadzanych zmian wymagana jest stała dbałość o drogi, ujęcia wody i rowy.
Na ochronę przed powodzią należy jednak spojrzeć z szerszej perspektywy. W Karpatach zagadnienie to wymaga kompleksowego podejścia, którego efektem może być złagodzenie intensywności powodzi na tym obszarze. Środki, które należy wdrożyć mogą obejmować na przykład ograniczenie wylesiania, systematyczną ochronę terenów podmokłych, rewitalizację łąk itd.
