Ptaki
Częstym mieszkańcem starszych lasów dębowych i bukowych jest kowalik (Sitta europaea). Kiedy wchodzimy do lasu, to właśnie on oznajmia zwykle naszą obecność innym jego mieszkańcom swoim głośnym i energicznym „SIIJT, SIIJT, SIIJT”. Odznacza się również dużą zręcznością i łatwo go rozpoznać, ponieważ jako jeden z niewielu ptaków potrafi schodzić po pniach drzew głową w dół. Kowalik nie unika obecności człowieka, dlatego można go spotkać nawet w miejskich parkach i ogrodach. Jeśli będziemy uważni, w pobliżu kowalików uda się nam zaobserwować inne małe ptaki wróblowe. Często spotykana jest zięba (Fringilla coelebs), która należy do najpospolitszych gatunków leśnych w Europie. Zamieszkuje tereny od nizin po piętro subalpejskie do 1600 m n.p.m.
Typowo leśnymi przedstawicielami wróblowych są sikory (Paridae). W Karpatach reprezentowane przez 7 gatunków, które występują w różnych typach lasów, od pogórza po wysokie partie gór. Wraz z nadejściem wiosny samiec sikory obwieszcza śpiewem koniec zimy, a początek okresu lęgowego. Sikory budują swoje gniazda w dziuplach drzew. Najbardziej znanym i popularnym gatunkiem jest bogatka (Parus major). Nierzadko zdarza się, że w tym samym miejscu można zobaczyć kilka gatunków sikor jednocześnie.
Wśród wielu leśnych ptasich głosów możemy również usłyszeć powtarzające się strofy śpiewaka (Turdus philomelos), który zamieszkuje wszystkie typy lasów, od nizin po tereny górskie. Często udaje się go zauważyć gdy poszukuje pożywienia na ziemi.
W lasach liściastych, zwłaszcza dębowych, dębowo-grabowych i bukowych, występuje muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis) z charakterystycznym czarno-białym ubarwieniem. Znaczny odsetek jej populacji europejskiej zamieszkuje w Karpatach, głównie w Rumunii, na Ukrainie i Słowacji. Muchołówka gnieździ się w dziuplach i podobnie jak sikory oraz kowaliki, często zasiedla budki lęgowe dla ptaków. Śpiewający samiec pozostaje ukryty w wysokich koronach drzew. Osobniki tego gatunku są bardziej widoczne podczas polowania w powietrzu na owady.
Nieliczne ptaki potrafią same sobie wykuć dziuplę lęgową. Umiejętność tę posiadają przedstawiciele (nie wszyscy) rodziny dzięciołowatych (Picidae), których uważamy za ważne wskaźniki siedlisk o wysokiej wartości przyrodniczej. Karpaty są miejscem gniazdowania 10 gatunków dzięciołów np. dzięcioła białogrzbietego (Dendrocopos leucotos). Ten stosunkowo duży gatunek dzięcioła jest spotykany głównie w lasach bukowych i jodłowo-bukowych. Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) należy do mieszkańców starszych lasów iglastych i mieszanych. Jest ważnym drapieżnikiem polującym na owady podkorowe. Wśród dzięciołów może pochwalić się niezwykłą, żółto zabarwioną czapeczką. W Karpatach jest reliktem glacjalnym, a jego największe populacje występują w Rumunii i na Słowacji. Różnej wielkości dziuple wykonane przez dzięcioły w lesie prędzej czy później są zajmowane przez inne gatunki zwierząt, zwłaszcza ptaki, nietoperze i owady. Zasiedlają je m.in. sowy, na przykład sóweczka (Glaucidium passerinum), najmniejsza europejska sowa. Sóweczka żyje w wyższych położeniach górskich, głównie w lasach iglastych, zwłaszcza świerkowych i jodłowych. Występuje we wszystkich krajach karpackich, z wyjątkiem Węgier. (W Karpatach spotykany jest też największy europejski przedstawiciel sów czyli puchacz Bubo bubo [przyp. red.]).
Z dużych gatunków sów, których populacje w Karpatach są liczne, na uwagę zasługuje puszczyk uralski (Strix uralensis). Rozmnaża się w dziuplach i złomach drzewnych, ale także w opuszczonych gniazdach ptaków drapieżnych. Puszczyk uralski preferuje lasy liściaste i mieszane na średnich i większych wysokościach. Zachodnia granica jego zasięgu przebiega w Karpatach w Republice Czeskiej. Najliczniejsza populacja w Karpatach występuje w Rumunii. Puszczykom może zagrażać intensywna gospodarka leśna oraz, w mniejszym stopniu, zwalczanie przez człowieka.
Typowym drapieżnikiem leśnym, zasiedlającym lasy do wysokości 1000 m n.p.m., jest jastrząb (Accipiter gentilis), choć obecnie można go spotkać również na terenach rolniczych, gdzie nie zachowały się większe kompleksy leśne. Jastrząb znany jest z doskonałych zdolności manewrowych, które pozwalają mu na sprawne polowanie nawet w zalesionym terenie. Żeruje głównie na ptakach różnych gatunków, czasami polując również na inne drapieżniki, w tym sowy. W przeszłości ptaki drapieżne były zabijane, gdyż uważano je za „konkurencję” dla myśliwych. Pomimo tego, że należą one dziś do najbardziej zagrożonych, a także chronionych zwierząt, ludzie nadal wykazują wobec nich wrogość. Do najczęstszych metod zwalczania ptaków drapieżnych należy nielegalny odstrzał i wykładanie trującej przynęty.
Karpaty zamieszkuje około 40% europejskiej populacji orlika krzykliwego (Aquila pomarina). Żyje on w różnych typach lasów na wysokości ok. 1000 m n.p.m. Wymaga jednak zróżnicowanego środowiska, w którym lasy łączą się z terenami podmokłymi, łąkami i pastwiskami, które stanowią jego siedliska pokarmowe. Orlik krzykliwy jest bardzo wrażliwy na niepokojenie, dlatego konieczna jest jego ochrona w okresie lęgowym. Orzeł cesarski (Aquila heliaca) jest bardziej charakterystyczny dla obszarów stepowych niż dla rejonów górskich. W Karpatach natomiast gniazduje w cieplejszych partiach gór niskich i średnich. Żeruje na otwartych terenach wokół miejsc gniazdowania. Największa populacja tego gatunku w Karpatach znajduje się na Węgrzech i Słowacji. Jest to jeden z najbardziej zagrożonych gatunków na świecie, a jego ochrona jest traktowana priorytetowo. Wiele osobników ginie na słupach energetycznych, inne padają ofiarą zwalczających je ludzi (nielegalny odstrzał, trutki czy rabowanie gniazd).
Kania ruda (Milvus milvus) należy do ptaków drapieżnych, które są zagrożone zarówno przez wycinkę drzew, jak i niepokojenie w okresie lęgowym. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane pogórza, znajdujące się w pobliżu łąk i pastwisk, na których poluje. Kania ruda gniazduje najczęściej na skraju lasów, wysoko w koronach drzew. Jest to gatunek ptaka wędrownego. W locie jest łatwa do rozpoznania dzięki głęboko wciętemu ogonowi.
Tajemniczym mieszkańcem karpackich lasów jest bocian czarny (Ciconia nigra). W porównaniu z dużo bardziej znanym bocianem białym (Ciconia ciconia), występującym w sąsiedztwie siedzib ludzkich, bocian czarny jest bardziej płochliwy i preferuje życie w lasach liściastych i mieszanych. Bocian czarny gniazduje na drzewach i ścianach skalnych. Pożywienia, często składającego się z ryb, płazów i bezkręgowców, poszukuje na mokradłach, leśnych polanach i w potokach górskich. Ze względu na swoją wrażliwość na niepokojenie, bocian czarny jest jednym z symboli ochrony lasów.
Ukryty tryb życia jest typowy dla bardzo rzadkiego głuszca (Tetrao urogallus), największego leśnego kuraka Europy. Głuszec wybiera do życia naturalne drzewostany świerkowe i mieszane, a spotkać go można aż do górnej granicy lasu. W wielu krajach europejskich jego liczebność nadal spada. Za jedno z podstawowych zagrożeń uważa się intensywną gospodarkę leśną, powodującą niszczenie siedlisk, których głuszec potrzebuje do przetrwania. Głuszec zamieszkuje dziś wszystkie kraje karpackie z wyjątkiem Węgier i karpackiej części Austrii. Na Węgrzech wyginął w latach 60. XX w., przede wszystkim z powodu kłusownictwa i niszczenia siedlisk. Niestety w niektórych miejscach, np. na Słowacji, nadal mamy do czynienia z tą nielegalną działalnością. (Główne ostoje głuszca w polskich Karpatach znajdują się w Tatrach i Beskidach Zachodnich, jest to jednak gatunek bardzo nieliczny. W 2015 r. jego liczebność wiosenną oszacowano na maksymalnie 350 osobników. W Jaworzynce w Beskidzie Śląskim, działa prowadzony przez Nadleśnictwo Wisła, ośrodek wolierowej hodowli głuszca z wolierą udostępnioną do zwiedzania. Osobniki pochodzące z hodowli są wypuszczane na wolność lub przekazywane do innych tego typu placówek w kraju i za granicą [przyp. red.]).
