Ochrona różnorodności biologicznej w poszczególnych krajach
Ochrona przyrody w krajach karpackich ma tysiącletnią, a może nawet dłuższą, tradycję ale powody dla których poszczególne obszary, obiekty i gatunki były chronione zmieniały się na przestrzeni wieków. Początkowo ochrona była związana zwykle z pobudkami gospodarczymi, religijnymi bądź być może również sentymentalnymi, właścicieli danego terenu. Przykładami mogą być tutaj wprowadzona w 1020 r. przez Bolesława Chrobrego ochrona bobra europejskiego (Castor fiber) oraz objęcie w 1423 r. przez króla Władysława Jagiełłę ochroną cisa pospolitego (Taxus baccata). Bóbr i cis były bowiem w tamtych czasach gatunkami o bardzo dużym znaczeniu gospodarczym.
Obszary chronione w Karpatach powstawały początkowo w oparciu o prawo lokalne, uchwalane przez lokalne władze. Na przykład w 1660 r. w miejscowości Stakčín na Słowacji uznano za chroniony miejscowy gaj dębowy. W innej słowackiej miejscowości władze w 1728 r. ogłosiły objęcie ochroną lasów jodłowych i bukowych pod Riabą Skałą. W późniejszym okresie obszary chronione były powoływane na mocy ustawodawstwa krajowego, jak na przykład leśne rezerwaty przyrody „Dobročský les” i „Šalkovsky les”, które zostały uznane za chronione na Słowacji w 1895 r.
Przyroda nie zna granic państwowych dlatego tak ważna w jej ochronie jest międzynarodowa współpraca, która w Karpatach ma stosunkowo długą tradycję. 6 maja 1924 r. nastąpiło podpisanie przez komisje polską i czechosłowacką tzw. Protokołu Krakowskiego, przewidującego powstanie pierwszego transgranicznego obszaru chronionego w Europie. W 1932 r. zostały utworzone Park Narodowy w Pieninach oraz Słowacki Rezerwat Przyrodniczy w Pieninach, a następnie powołano pierwszy w Europie transgraniczny Park Natury. Obecnie w Pieninach po polskiej stronie funkcjonuje Pieniński Park Narodowy (PPN), odtworzony po II wojnie światowej w 1954 r. Po stronie słowackiej działa z kolei Pieninský národný park (PIENAP). Idea współpracy transgranicznej jest kultywowana m.in. dzięki sieci rezerwatów biosfery tworzonych w ramach międzynarodowego programu UNESCO „Człowiek i Biosfera” (MAB). W Karpatach istnieją dwa transgraniczne rezerwaty biosfery: Transgraniczny rezerwat biosfery „Karpaty Wschodnie” Polska/Słowacja/Ukraina oraz Tatrzański transgraniczny rezerwat biosfery Polska/Słowacja.
Każdy kraj ma swoją własną strategię, politykę, plany działania i inne odpowiednie dokumenty dotyczące ochrony różnorodności biologicznej. Znajdują one odzwierciedlenie w ustawodawstwie, które jest wiążące dla wszystkich obywateli. Odpowiednie prawodawstwo zawiera przepisy dotyczące ochrony obszarów i gatunków. Mieszkańcy obszarów chronionych oraz odwiedzający takie tereny turyści zobowiązani są do przestrzegania obowiązujących tam ograniczeń związanych z ochroną przyrody. Dzięki przestrzeganiu tych przepisów można mieszkać i odpoczywać na obszarach o bogatej różnorodności biologicznej ograniczając swój negatywny wpływ na te tereny.
Formy ochrony przyrody, jak również zasady ich wyznaczania oraz kryteria ich ochrony, różnią się w poszczególnych krajach karpackich. Generalnie można je zwykle podzielić pod kątem wielkości zajmowanego obszaru. Do rozległych form ochrony przyrody, których powierzchnia przekracza 1000 ha zaliczamy na przykład parki narodowe, obszary chronionego krajobrazu i parki krajobrazowe. Najczęściej posiadają one biura administracyjne i personel, a także ekspertów odpowiedzialnych za badania, monitoring i prace ochronne na danym obszarze. Mają one również strażników pilnujących, czy zasady ochrony są przestrzegane w praktyce. W niektórych obszarach chronionych znajdują się również centra informacyjne, które dostarczają cennych informacji na temat danego obszaru, jego wartości i stosowanych środków ochrony. Różne rodzaje obszarów chronionych pokrywają powierzchnię około 336 tys. km2 i stanowią około 18% obszaru Karpat. Poziom ochrony jest na ich terenie bardzo zróżnicowany – od obszarów bardzo ściśle chronionych po obszary, w których nacisk kładzie się głównie na zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.
Niezbędna jest nie tylko ochrona poszczególnych obszarów, ale także tworzenie sieci ekologicznych poprzez ustanawianie i zachowanie korytarzy ekologicznych w celu umożliwienia migracji organizmów pomiędzy poszczególnymi siedliskami. Taka wymiana genetyczna jest niezbędna dla zapewnienia zdrowych i silnych populacji. Ponadto wzajemne połączenia pozwalają zminimalizować negatywne skutki fragmentacji siedlisk. (W poszczególnych krajach karpackich należących do UE tworzona jest sieć obszarów Natura 2000, w pozostałych krajach sieć Emerald, jednakże rzeczywiste połączenia poszczególnych obszarów, będących częścią tych sieci, za pomocą korytarzy ekologicznych, nierzadko pozostają tylko w sferze projektów [przyp. red.]).
Każdy kraj jest odpowiedzialny za klasyfikację i ochronę zagrożonych gatunków na swoim terytorium. Gatunek zagrożony to gatunek, któremu grozi wyginięcie, ponieważ jego populacja jest nieliczna lub zagrożona wskutek zmian zachodzących w środowisku. Przy ocenie stanu zachowania gatunku i klasyfikowaniu go jako gatunek chroniony bierze się pod uwagę szereg czynników; nie tylko liczbę pozostałych osobników, ale także ogólny trend liczebności populacji na przestrzeni czasu, wskaźniki sukcesu reprodukcyjnego, znane zagrożenia itd. Wszystkie kraje karpackie uchwaliły przepisy mające na celu ochronę gatunków zagrożonych, np. zakaz polowań, ograniczenie zmian w użytkowaniu ziemi i tworzenie rezerwatów przyrody.
