Płazy
Gatunki płazów (Amphibia) występujące w Karpatach (podobnie jak i w całej Europie) zaliczamy do dwóch odrębnych rzędów: płazów ogoniastych (Caudata) oraz płazów bezogonowych (Anura), Główną cechą odróżniającą przedstawicieli tych dwóch rzędów jest ogon, który u postaci dorosłych jest obecny tylko w przypadku płazów ogoniastych.
Płazy są kręgowcami dwuśrodowiskowymi wodno-lądowymi. Wszystkie gatunki występujące w Karpatach potrzebują obecności cieków lub zbiorników wodnych do rozmnażania (może to nie dotyczyć gatunków płazów żyjących gdzie indziej), ale do przetrwania potrzebują także środowiska lądowego. W związku z tym są one bardziej narażone na różne niebezpieczeństwa i nie będzie przesadą stwierdzenie, że mają dwie pięty Achillesa, co często okazywało się kłopotliwe przy próbach ich ochrony. Dobre chęci nie zawsze wystarczają, a płazy są obecnie najbardziej zagrożoną gromadą kręgowców.
Główną przyczyną wymierania wielu gatunków płazów na sześciu kontynentach jest obecnie chytridiomikoza czyli grzybicza choroba skóry spowodowana przez mikroskopijne grzyby z rodzaju Batrachochytrium, zwłaszcza B. dendrobatidis. Choroba prawdopodobnie pierwotnie pojawiła się w Afryce i została przez człowieka (wskutek handlu dzikimi zwierzętami) zawleczona w inne rejony świata.
Płazy są ważnymi wskaźnikami różnorodności biologicznej, a ich obecność jest często traktowana jako dowód czystego i zdrowego środowiska, z małą ilością czynników mających negatywny wpływ na żywe organizmy. Płazy stanowią jedno z najważniejszych ogniw w łańcuchu pokarmowym – są drapieżnikami, a jednocześnie wszystkie ich stadia rozwojowe tworzą bazę pokarmową dla wielu wodnych i lądowych gatunków zwierząt. Z tego punktu widzenia mogą one być nawet ważniejsze dla ekosystemu niż np. duże ssaki. Część gatunków przystosowała się do życia w środowisku zmienionym działalnością człowieka – zasiedlają niewielkie oczka wodne na mocno wydeptanych pastwiskach czy kałuże na leśnych drogach rozjeżdżonych przez ciężkie pojazdy. Z drugiej jednak strony jest całkiem prawdopodobne, że płazy nie wybrałyby do życia (a ściślej, że takie warunki ekologiczne byłyby dla nich nieodpowiednie) koszonej, osuszonej łąki, czy jednogatunkowego i równomiernie pielęgnowanego lasu. Zanim więc zaczniemy zastanawiać się, jak chronić płazy, należy spojrzeć na krajobraz z ich, a nie z naszej perspektywy, ponieważ ludzie, w przeciwieństwie do płazów, lubią mieć wszystko uporządkowane i przyjemnie wyglądające.
W Karpatach żyje 5 gatunków płazów ogoniastych: salamandra plamista (Salamandra salamandra), traszka grzebieniasta (Triturus cristatus), traszka górska (Ichthyosaura alpestris tradycyjnie zaliczana do rodzaju Triturus), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris dawniej rodzaj Triturus) i traszka karpacka (Lissotriton montandoni dawniej rodzaj Triturus).
Ponadto 3 inne gatunki traszek bardzo rzadko wędrują z nizin na przedgórze Karpat. Traszka naddunajska (Triturus dobrogicus) na Słowacji, na Węgrzech, na Ukrainie, w Rumunii oraz wzdłuż brzegów rzeki w przełomie Dunaju w Serbii. Triturus karelinii oraz podgatunek traszki bladoskórej Triturus carnifex macedonicus według najnowszych badań występują z kolei na południowym krańcu serbskich Karpat.
W Karpatach żyje 11 gatunków płazów bezogonowych. Należą do nich: kumak górski (Bombina variegata), grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), ropucha szara (Bufo bufo), ropucha zielona (Bufotes viridis dawniej rodzaj Bufo), rzekotka drzewna (Hyla arborea), żaba trawna (Rana temporaria), żaba dalmatyńska (Rana dalmatina), żaba moczarowa (Rana arvalis), żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus dawniej Rana ridibunda), żaba jeziorkowa (Pelophylax lessonae dawniej Rana lessonae) i żaba wodna (Pelophylax esculentus dawniej Rana esculenta). Podobnie jak traszka naddunajska, dwunasty gatunek płaza bezogonowego czyli kumak nizinny (Bombina bombina) może bardzo rzadko docierać na przedgórze Karpat (we wszystkich krajach karpackich po obu stronach łuku Karpat).
Większość karpackich płazów jest wymieniona w dyrektywie siedliskowej jako gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (załącznik II) i/lub będące pod ścisłą ochroną (załącznik IV). Również których pozyskiwanie ze stanu dzikiego i eksploatacja może podlegać działaniom w zakresie zarządzania (załącznik V). Gatunki płazów objętych Konwencją Berneńską należą do załącznika II, czyli są gatunkami będącymi pod ścisłą ochroną. Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), tylko jeden gatunek jest bliski zagrożenia (NT), a wszystkie pozostałe są gatunkami najmniejszej troski (LC). Żaden z gatunków nie jest chroniony na mocy Konwencji Waszyngtońskiej (CITES).
Podsumowując, w Karpatach występuje 16 gatunków płazów (dwa z nich posiadają po dwa podgatunki). Ponadto na krańcach Karpat można znaleźć cztery inne gatunki płazów. Żadnemu z nich nie grozi bezpośrednie wyginięcie. (Dodatkowo w 2012 r., wyodrębniono jako osobny gatunek rzekotkę wschodnią Hyla orientalis [przyp. red.]).
W Karpatach nie występują endemiczne gatunki płazów. Traszka karpacka nie może być postrzegana jako endemit karpacki, ponieważ znajdowana jest poza granicami tych gór na Ukrainie i w Republice Czeskiej (na Morawach i w Sudetach Wschodnich). Ponadto traszka karpacka nie występuje w Karpatach Południowych, z wyjątkiem Gór Fogaraskich. Jedyny endemiczny płaz – podgatunek traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris ampelensis – występuje w północno-zachodniej Rumunii (Transylwania), w Masywie Bihorskim i w jego pobliżu. (Traszkę karpacką można natomiast nazwać subendemitem karpackim czyli organizmem, który występuje głównie w określonej strefie geograficznej, jednak przekracza nieco swym zasięgiem ten teren [przyp. red.]).
Typowym płazem dla lasów liściastych Karpat jest salamandra plamista. Na większości obszaru Karpat występuje również traszka karpacka. Traszka górska spotykana jest zarówno w lasach liściastych, jak i iglastych, a także na łąkach. Na całym obszarze Karpat pospolitym płazem jest kumak górski. Licznie występują tu również ropucha szara oraz żaba trawna.
Najcenniejsza jest traszka karpacka. Biorąc pod uwagę jej rozmieszczenie na obszarach o klimacie kontynentalnym i górskim, spośród wszystkich płazów ogoniastych traszka karpacka jest najlepiej przystosowana do ekstremalnych wahań temperatury w dzień i w nocy. Najrzadsza jest traszka Lissotriton vulgaris ampelensis, której status nie został jeszcze w pełni określony, tzn. naukowcy nie zdecydowali do tej pory, czy jest to gatunek czy podgatunek. Dlatego też Karpaty mogą się w przyszłości doczekać swoich endemicznych gatunków wśród płazów.
Ropucha szara jest gatunkiem niemal wszechobecnym. Być może dlatego tak często atakowana jest przez pasożytniczą muchę ropuszankę (Lucilia bufonivora), której larwy zjadają ropuchę żywcem. Grzebiuszka ziemna jest rzadkim płazem występującym w Karpatach. Jest aktywna tylko w nocy. Zaniepokojona, nie próbuje odskoczyć na bok, lecz szybko zagrzebuje się w ziemi. W razie śmiertelnego zagrożenia jej gruczoły skórne wydzielają substancję o silnym zapachu spalonej gumy i czosnku.
Łacińską nazwę żaby wodnej – esculentus – tłumaczy się jako jadalna, ponieważ w przeszłości, gdy jej występowanie było powszechne, była często spożywana. W niektórych biedniejszych rejonach i w niektórych grupach społecznych niestety nadal tak jest. Żaby wodne, a częściej żaby śmieszki, są czasami hodowane na farmach w celach kulinarnych. Taka procedura może być tolerowana z punktu widzenia ochrony przyrody. W żadnym wypadku nie można jednak tolerować polowań na żaby w naturze (oba gatunki wraz z żabą trawną są ujęte w załączniku V dyrektywy siedliskowej – patrz tabela powyżej).
Gatunki wodne, czyli takie, które większość życia spędzają w wodzie, stanowią mniejszość wśród płazów karpackich. Należą do nich kumak górski i żaby zielone (wodne): żaba jeziorkowa, żaba śmieszka i żaba wodna. Inne gatunki pozostają w wodzie przez stosunkowo krótki czas, tam się rozmnażają, a następnie prowadzą lądowy tryb życia najczęściej na terenach wilgotnych. Dwa gatunki wodne – kumak górski i żaba jeziorkowa spędzają zimę na lądzie, natomiast niektóre gatunki płazów lądowych odwrotnie – zimują w wodzie. Dotyczy to części populacji wszystkich gatunków traszek, żaby dalmatyńskiej, niewielkiego odsetka populacji ropuchy szarej oraz niemal całej populacji żaby trawnej.
Jak widać, sytuacja jest dość skomplikowana, a życie płazów nie jest łatwe. Zwłaszcza gdy na wykorzystywanych przez nie przy zmianie środowiska szlakach migracyjnych, człowiek buduje bariery trudne lub wręcz niemożliwe do pokonania np. drogi. Każdy gatunek ma swoje specyficzne wymagania dotyczące środowiska wodnego i lądowego, dlatego ochrona płazów jest często nieskuteczna. Najodpowiedniejsze dla płazów jest środowisko zróżnicowane, składające się z akwenów wodnych (głównie małych), połączonych z różnorodnymi typami terenu (łąki, różne typy lasów, pastwiska, zarośla, skałki, ale także osiedla ludzkie i inne elementy stworzone przez człowieka). Poważnym zagrożeniem dla płazów są ryby – głównie te gatunki, które od niedawna są hodowane w dużych ilościach dla celów gospodarczych.
