Duże drapieżniki znajdują się na szczycie łańcucha pokarmowego, dlatego odgrywają decydującą rolę w ekosystemach leśnych. Spośród dużych drapieżników występujących w Karpatach, na Węgrzech żyją wilki i rysie. Ich populacje były stabilne (w przeciwieństwie do populacji niedźwiedzia brunatnego) aż do połowy XX w. Od tego czasu ich liczebność systematycznie malała ze względu na degradację siedlisk i polowania. Od lat 80. XX w. obserwuje się je coraz częściej. Jednocześnie pojawienie się dużych drapieżników wywołało konsternację wśród rolników, a także wśród osób zarządzających populacjami zwierzyny łownej. Ludzie niestety zazwyczaj myślą, że wilk i ryś to krwawe i okrutne zwierzęta, w rzeczywistości są one płochliwe i zwłaszcza rysie, mają dość skryty tryb życia. Polują wtedy, gdy są głodne, najprawdopodobniej na osobniki o słabej kondycji fizycznej. W ten sposób przyczyniają się do utrzymania równowagi w ekosystemie, a więc ich ochrona leży w interesie nas wszystkich.
Do początku lat 90. XX w. wilk był uważany za gatunek wymarły na Węgrzech. Po spontanicznym powrocie, w 1993 r. został uznany za gatunek chroniony, a w 2001 r. za ściśle chroniony. Liczebność populacji wilków na Węgrzech szacuje się na 20–25 osobników (2009 r.). Oszacowanie rzeczywistej wielkości populacji rysia jest trudniejsze niż w przypadku wilka ze względu na jego skryty tryb życia. Na podstawie naszej obecnej wiedzy i sporadycznych obserwacji terenowych można realistycznie oszacować tę liczbę na 10–15 osobników (2009 r.). Do końca lat 80. XX w. ryś był uważany za gatunek wymarły, a sporadyczny odstrzał osobników był możliwy tylko za specjalnym pozwoleniem. Od 1988 r. ryś jest objęty ochroną ścisłą. Od momentu uzyskania statusu chronionego nie odnotowano żadnego legalnego odstrzału.
Ponieważ wilk i ryś są pod ścisłą ochroną, ludzie mogą się zastanawiać, dlaczego konieczne są inne projekty i w jaki sposób mogą się one przyczynić do ich dalszej ochrony. Ochrona prawna gatunku może ograniczać tylko czynniki bezpośrednio zagrażające danemu gatunkowi ze strony działalności człowieka. Istnieją jednak różne inne źródła zagrożeń, które bezpośrednio lub pośrednio dotykają dzikie zwierzęta. Aby ograniczyć te zagrożenia, nie wystarczy tylko przyjęcie przepisów dotyczących prawnej ochrony gatunku i ich egzekwowanie. Należy również wprowadzić inne środki i działania w celu zapewnienia skutecznej i pełnej ochrony takich gatunków w perspektywie długoterminowej.
W poniższym tekście przedstawiamy pierwszy projekt LIFE Nature wspierany przez Unię Europejską na Węgrzech. Projekt dotyczący ochrony dużych drapieżników był realizowany w latach 2001–2004 i był koordynowany przez Instytut Ochrony Przyrody Uniwersytetu Świętego Stefana w Gödöllő, a osobiście w jego realizację zaangażowani byli László Szemethy, Márta Márkus i Ádám Szabó. Od zakończenia projektu działania dotyczące dużych drapieżników koordynowane są przez instytucje rządowe.
Głównym celem projektu było ułatwienie ponownego osiedlania się wilka i rysia w kraju oraz rozwój stabilnych populacji tych gatunków. Aby osiągnąć cele projektu, przez wiele lat realizowano zarówno pojedyncze, jak i cykliczne działania.
Ukończono dwa plany działania na rzecz ochrony wilka i rysia, ale nastąpiło pewne opóźnienie w ich prawnym przyjęciu. Główną przyczyną tego urzędowego opóźnienia jest brak praktycznego doświadczenia w pisaniu i zatwierdzaniu planów działania na rzecz ochrony gatunków na Węgrzech. Z tego powodu przez długi czas brakowało odpowiedzialnej osoby lub organu, który byłby w stanie zapewnić zatwierdzenie i aprobatę takiego planu działania.
Problemem pojawiającym się równolegle ze wzrostem liczebności dużych drapieżników są potencjalne szkody powodowane przez te zwierzęta. Opracowanie systemu szacowania szkód i systemu odszkodowań było jednym z wymogów postawionych przez UE. Prawo węgierskie przewiduje możliwość odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzęta chronione, ale nie reguluje tego problemu w sposób szczegółowy. Ponadto istnieje szereg zasadniczych różnic w punktach widzenia między zainteresowanymi stronami na Węgrzech i w Unii Europejskiej, co prowadzi do dodatkowych problemów. W UE szkody wyrządzane są głównie zwierzętom domowym, które są własnością prywatną. Na Węgrzech szkody wyrządzane są głównie zwierzętom łownym, które nie są własnością prywatną (zwierzęta łowne są własnością państwa). Jednocześnie hodowcy zwierzyny łownej mogą ponosić rzeczywiste szkody spowodowane przez wilki i rysie. Ponieważ jednak zwierzęta łowne nie są ich prawną własnością, hodowcy nie mogą ubiegać się o odszkodowanie. W projekcie szukano możliwego kompromisu.
Instytut opracował bazę danych GIS w celu rejestrowania i oceny rozmieszczenia wilka i rysia oraz określenia odpowiednich siedlisk dla tych dużych drapieżników. Baza danych może być rozszerzana w miarę potrzeb, gdyż jest możliwość uwzględnienia danych z przeszłości i z przyszłości. Obecnie istnieje ponad 400 rekordów danych zebranych podczas obserwacji dużych drapieżników na Węgrzech od początku XX w.
Ponieważ Instytut ma wieloletnie doświadczenie w przeprowadzaniu badań za pomocą kwestionariuszy wysyłanych pocztą, akcja przebiegła bez problemów. Kwestionariusze w ramach projektu zostały rozesłane w latach 2002, 2003 i 2004 do organizacji łowieckich i ekspertów w tej dziedzinie. W każdym roku uzyskano odpowiedzi na poziomie około 40%. Wyniki tych badań były na ogół zbieżne z danymi z podobnych badań przeprowadzanych regularnie od 1987 r. Z badań tych wynika, że występowanie dużych drapieżników na Węgrzech jest obecnie typowe dla Średniogórza Północnowęgierskiego. Wilk pojawia się regularnie w Górach Zemplińskich i na terenie Krasu Słowacko-Węgierskiego, rzadziej w Górach Bukowych. Ponadto był notowany w południowej części równiny między Dunajem i Cisą oraz na równinie rzeki Drawy. Występowanie rysia jest ograniczone do Średniogórza Północnowęgierskiego. Jego obecność jest raczej sporadyczna, a obserwacje często niejednoznaczne. Typowymi obszarami, w których jest obserwowany są góry Börzsöny, Góry Zemplińskie, Kras Słowacko-Węgierski, rzadziej góry Mátra i Góry Bukowe.
Instytut opracował przyjazny dla użytkownika system monitoringu terenowego w najczęściej odwiedzanych regionach Średniogórza Północnowęgierskiego. W rzeczywistości obejmuje on 33 transekty i zatrudnia ponad 25 ekspertów, przede wszystkim strażników łowieckich. Głównym obszarem występowania badanego gatunku jest Średniogórze Północnowęgierskie. Dokładniej mówiąc, najczęściej odwiedzanymi regionami przez wilka są Kras Słowacko-Węgierski, Góry Bukowe i Góry Zemplińskie. Liczebność populacji jest niska, ale mniej więcej stabilna. Dane dotyczące rysia są raczej sporadyczne. W celu zwiększenia efektywności, monitoring został rozszerzony o dane uzyskane w wyniku akcji szukania gniazd i analizy sierści w 2003 r.
W przypadku badań radiotelemetrycznych wilka i rysia, zwierzęta muszą najpierw zostać schwytane, a następnie zakłada się im obrożę z lokalizatorem. Do łapania zwierząt w celu śledzenia ich drogą radiową zastosowano piętnaście pułapek skrzynkowych i pięćdziesiąt specjalnie opracowanych sideł. Mimo ponad 4 tys. prób schwytania tych zwierząt, ekspertom nie udało się złapać żadnego dużego drapieżnika. Wynikało to zapewne z ich niewielkiej liczebności.
W trakcie trwania projektu podjęto intensywne starania w celu jak najszerszego rozpowszechnienia jego wyników (10 warsztatów specjalistycznych z WWF Hungary, kilka spotkań otwartych dla publiczności, dystrybucja tablic i plakatów, udział w zajęciach edukacyjnych w ogrodach zoologicznych, włączenie tematu do programu szkolnego i ponad 60 komentarzy w mediach).
Wiosną 2009 r. eksperci sfotografowali rysia i niedźwiedzia brunatnego na obszarze Średniogórza Północnowęgierskiego, a także udało im się odlać z gipsu ślady łap niedźwiedzia brunatnego. (W 2015 r. tatrzański niedźwiedź Iwo posiadający obrożę telemetryczną powędrował z Polski przez Słowację na Węgry, gdzie spędził tydzień monitorowany przez pracowników Parku Narodowego Aggtelek, następnie zawrócił i dotarł z powrotem do Polski w rejonie Bieszczadów. Wizyta ta wywołała na Węgrzech dyskusję na temat konieczności wprowadzenia ochrony niedźwiedzi w tym kraju [przyp. red.]).
