Świat Karpat - podręcznik do edukacji ekologicznej

Karpaty, jako jeden z największych europejskich łańcuchów górskich, charakteryzują się niezwykle bogatym dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym. Wraz z Alpami i pasmami górskimi Półwyspu Bałkańskiego, Karpaty tworzą ekologiczny pomost pomiędzy Europą Zachodnią, Środkową, Wschodnią i Południowo-Wschodnią, umożliwiając migracje zwierząt i wymianę genetyczną pomiędzy ich różnymi populacjami. Od 1 stycznia 2007 r. (czyli od momentu przyjęcie Rumunii do UE, wcześniej 1 maja 2004 r. do UE przystąpiły już Czechy, Polska, Słowacja i Węgry, poza UE znajduje się Ukraina oraz Serbia [przyp. red.]) większość terytorium Karpat (około 90%) należy do Unii Europejskiej. W związku z tym ochrona przyrody w Karpatach jest realizowana głównie w ramach polityki UE.

Mając na celu ochronę europejskiej różnorodności biologicznej oraz uznając, że przyroda nie zna granic państwowych, Unia Europejska przyjęła, kolejną strategię UE na rzecz różnorodności biologicznej (Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 9 czerwca 2021 r. w sprawie unijnej strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 – przywracanie przyrody do naszego życia), jak również rygorystyczne prawodawstwo dotyczące ochrony najważniejszych siedlisk i zagrożonych gatunków na całym jej terytorium. Dokumenty te wskazują główne obszary polityki oraz określają kluczowe cele i działania priorytetowe zmierzające do odnowy europejskiej różnorodności biologicznej. W obecnej strategii na rzecz bioróżnorodności znalazły się bardzo ambitne cele, których realizacja ma nastąpić do 2030 r. m.in.: Objęcie co najmniej 30% unijnych obszarów lądowych i 30% unijnych obszarów morskich ochroną prawną i wprowadzenie korytarzy ekologicznych w ramach realnej transeuropejskiej sieci Natura. Ścisła ochrona co najmniej 1/3 unijnych obszarów chronionych, w tym wszystkich pozostałych w UE lasów pierwotnych i starodrzewów. Skuteczne zarządzanie wszystkimi obszarami chronionymi, określenie jasnych celów i środków ochrony oraz ich odpowiednie monitorowanie.

Głównymi narzędziami ochrony różnorodności biologicznej w UE są dyrektywa siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory) i dyrektywa ptasia (Dyrektywa 2009/147/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa), które ustanawiają te same wysokie standardy ochrony przyrody we wszystkich 27 krajach (w tym w 5 krajach karpackich) i umożliwiają państwom członkowskim koordynację działań na rzecz ochrony przyrody, niezależnie od granic politycznych lub administracyjnych. U podstaw obu dyrektyw dotyczących ochrony przyrody leży utworzenie ogólnoeuropejskiej ekologicznej sieci obszarów chronionych – zwanej siecią Natura 2000 – której głównym celem jest ochrona ponad 1000 rzadkich, zagrożonych i endemicznych gatunków oraz około 220 siedlisk przyrodniczych wymienionych w załącznikach do tych dyrektyw. Są to gatunki i siedliska, które uważa się za cenne czyli znaczące dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy i zagrożone wyginięciem w skali całego kontynentu europejskiego. Informacje na temat sieci Natura 2000 w Polsce są dostępne na stronie: https://natura2000.gdos.gov.pl/, dostęp 06.06.2022 r.

Sieć Natura 2000 jest tworzona przez wyznaczone w ramach dyrektyw: ptasiej i siedliskowej obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) służące ochronie siedlisk i gatunków roślin i zwierząt z wyjątkiem ptaków. Obszary te obejmują prawie jedną piątą powierzchni Europy i 15% powierzchni Karpat, w których mogą reprezentować alpejski, kontynentalny bądź panoński region biogeograficzny.

Celem sieci Natura 2000 nie jest utrudnianie działalności gospodarczej, lecz raczej ustalenie parametrów, w ramach których może ona funkcjonować, przy jednoczesnym zabezpieczeniu różnorodności biologicznej Europy. Poza dyrektywami przyrodniczymi istnieją również inne dyrektywy unijne kształtujące europejski rozwój społeczny, przy równoczesnym zachowaniu jakości wody, gleby i powietrza oraz różnorodności biologicznej kontynentu (np. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej czyli tzw. ramowa dyrektywa wodna UE).

Obszary chronione (naturalne lub półnaturalne) o wyjątkowym znaczeniu w Europie (i co ważne wzorowo zarządzane [przyp. red.]) są wyróżniane przez Radę Europy Europejskim Dyplomem Obszarów Chronionych (ang. European Diploma for Protected Areas – EDPA). Inicjatywa ta powstała w 1965 r., a dyplom przyznawany jest na okres pięciu lat z możliwością przedłużenia. Do tej pory dyplom ten otrzymało ponad 70 obszarów leżących na terytorium 29 państw. Wiele wyróżnionych obszarów znajduje się w Karpatach (w tym polski Bieszczadzki Park Narodowy, https://www.coe.int/en/web/bern-convention/-/bieszczady national-park, dostęp 06.06.2022 r.).