Globalne znaczenie różnorodności biologicznej Karpat
W latach 90. XX w. kraje karpackie podjęły znaczące wysiłki w celu poprawy sytuacji w zakresie ochrony przyrody i zachowania różnorodności biologicznej. Wśród głównych kroków podjętych dla zapewnienia ochrony karpackiej przyrody było zaakceptowanie i podpisanie przez wszystkie kraje karpackie ważnych umów międzynarodowych, takich jak Konwencja o różnorodności biologicznej, Konwencja Ramsarska oraz Konwencja Berneńska.
W jaki sposób światowe porozumienia międzyrządowe mogą chronić przyrodę w naszej okolicy? Te wiążące dokumenty są podpisywane przez poszczególne kraje. Stanowią ogólne zobowiązanie przedstawicieli państw do uwzględniania aspektów środowiskowych podczas formułowania krajowych polityk, strategii i innych dokumentów. Ponadto mają wpływ na ustawodawstwo, budżet państwa oraz priorytety inwestycyjne na poziomie krajowym, regionalnym, a także lokalnym. Wreszcie, wpływają na tworzenie obszarów chronionych, politykę udzielania dotacji na rolnictwo ekologiczne i energię odnawialną oraz inwestycje w ochronę przeciwpowodziową i systemy oczyszczania ścieków dla gmin.
W przypadku, gdy konwencja nie jest odpowiednio włączona do ustawodawstwa krajowego i nie jest respektowana w codziennej praktyce (np. gdy teren podmokły o znaczeniu międzynarodowym jest zagrożony zniszczeniem w wyniku inwestycji w infrastrukturę), możliwe jest złożenie oficjalnej skargi do Sekretariatu Konwencji i zwrócenie się o międzynarodowe wsparcie eksperckie i polityczne w celu rozwiązania sprawy.
Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r., Dz.U. 2002 nr 184 poz. 1532 (ang. Convention on Biological Diversity, w skrócie CBD, https://www.cbd.int/, dostęp 06.06.2022 r.) obejmuje wszystkie aspekty ochrony różnorodności biologicznej na całym świecie. Jej głównym celem jest opracowanie globalnych strategii na rzecz zachowania i ochrony różnorodności biologicznej, ze szczególnym naciskiem na wdrożenie krajowych sieci obszarów chronionych, ochronę różnorodności biologicznej wysp, wód słodkich i lasów oraz zapobieganie rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych, a także zmniejszenie wpływu zmian klimatycznych na człowieka i przyrodę. W ramach tego porozumienia, kraje karpackie współpracują z innymi państwami na całym świecie w zakresie harmonizacji działań i standardów ochrony przyrody. Program prac CBD nad obszarami chronionymi znacząco wpłynął na tworzenie sieci obszarów chronionych w Karpatach.
W celu wsparcia wdrażania CBD, państwa europejskie, w tym również wszystkie kraje karpackie, przyjęły Paneuropejską strategię ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (ang. Pan-European Biological and Landscape Diversity Strategy – PEBLDS). Jednym z najważniejszych narzędzi realizacji PEBLDS, inicjatywy zapoczątkowanej przez Radę Europy, była Paneuropejska sieć ekologiczna (ang. Pan-European Ecological Network – PEEN).
PEEN, w czasie pisania pierwszej, słowackiej wersji niniejszego podręcznika, znajdowała się na etapie przygotowaczym. Zakładała fizyczne połączenie obszarów kluczowych (różnych europejskich i krajowych terenów chronionych np. parków narodowych, obszarów chronionego krajobrazu oraz rezerwatów) poprzez odtworzenie lub zachowanie korytarzy ekologicznych czyli przestrzeni przyrodniczych ułatwiających migracje organizmów. Zapewnienie możliwość migracji organizmów, co koniecznie należy podkreślić, jest wyjątkowo istotne dla zachowania różnorodności biologicznej ponieważ zmniejsza izolację poszczególnych siedlisk umożliwiając przepływ genów pomiędzy różnymi populacjami tego samego gatunku, pozwala też kolonizować nowe terytoria np. w razie zniszczenia wcześniej zasiedlanego obszaru. Zapewnia również lepszą ochronę gatunkom wędrownym.
Niestety zakładane początkowo cele nie zostały osiągnięte. W obliczu ciągłej utraty różnorodności biologicznej konieczne jest podejmowanie bardziej zdecydowanych kroków w celu jej ochrony. Mając to na uwadze, Komisja Europejska 20 maja 2020 r. opublikowała Europejską strategię bioróżnorodności do 2030 r. Przywracanie przyrody do naszego życia, ang. EU Biodiversity Strategy for 2030. Bringing nature back into our lives, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A52020DC0380, dostęp 06.06.2022 r.
Wszystkie kraje karpackie są również sygnatariuszami globalnej Konwencji o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzonej w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r., Dz.U. 1978 nr 7 poz. 24 czyli tzw. Konwencji Ramsarskiej (ang. Ramsar Convention on Wetlands, https://www.ramsar.org/, dostęp 06.06.2022 r.). Konwencja pierwotnie kładła nacisk na ochronę i zrównoważone użytkowanie obszarów wodno-błotnych, głównie jako siedlisk ptaków wodnych. Jednak z biegiem lat rozszerzyła ona swój zakres na wszystkie aspekty ochrony obszarów wodno-błotnych i ich zrównoważonego użytkowania, uznając takie tereny za ekosystemy niezwykle ważne dla zachowania różnorodności biologicznej oraz dla dobrobytu społeczności ludzkich.
W regionie karpackim znajdują się jedne z najmniej zaburzonych ekosystemów rzecznych i ważnych terenów podmokłych w Europie. Karpackie obszary wodno-błotne są często użytkowane wspólnie przez sąsiadujące ze sobą kraje. Wymagają one wspólnego wysiłku w celu ich rozważnego wykorzystania i ochrony. W związku z tym eksperci z poszczególnych krajów podjęli wspólnie Inicjatywę na rzecz karpackich terenów wodno-błotnych (ang. Carpathian Wetland Initiative, http://www.cwi.sk/, dostęp 06.06.2022 r.) jako jedno z działań regionalnych w ramach Konwencji Ramsarskiej.
| Kraj | Liczba obszarów wodno-błotnych Ramsar |
| Republika Czeska | 0 |
| Węgry | 2 |
| Polska | 3 |
| Rumunia | 3 |
| Serbia | 0 |
| Słowacja | 5 |
| Ukraina | 8 |
Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r., Dz.U. 1996 nr 58 poz. czyli tzw. Konwencja Berneńska (ang. Bern Convention, https://www.coe.int/en/web/bern-convention, dostęp 06.06.2022 r.) jest ratyfikowana przez 50 stron w tym m.in. kraje członkowskie UE, Rosję, Białoruś, a także 4 państwa afrykańskie. Konwencja zawiera załączniki wymieniające 229 gatunków roślin i 580 gatunków zwierząt, które powinny być ściśle chronione przez strony konwencji. Główne inicjatywy w ramach konwencji to harmonizacja ustawodawstwa stron w zakresie ochrony różnorodności biologicznej oraz ustanowienie sieci Emerald obszarów chronionych o szczególnym znaczeniu dla ochrony przyrody (ang. Emerald Network of Areas of Special Conservation Interest – ASCI), https://emerald.eea.europa.eu/, dostęp 06.06.2022 r.). Sieć Emerald, zainicjowana przez Radę Europy w 1998 r., jest ekologiczną siecią mającą na celu ochronę dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk w Europie.
Stroną Konwencji Berneńskiej jest również sama Unia Europejska. W celu wypełnienia zobowiązań wynikających z ratyfikowania konwencji, w 1992 r. opracowana została dyrektywa siedliskowa, a następnie rozpoczął się proces tworzenia sieci Natura 2000. Sieć Emerald opiera się na tych samych zasadach co sieć Natura 2000 i stanowi jej faktyczne rozszerzenie na kraje spoza UE i kraje przystępujące do UE. Celem sieci Emerald jest rozpowszechnianie na całym kontynencie wspólnej filozofii ochrony dzikich gatunków i ich naturalnych siedlisk.
Na całym świecie różne państwa podjęły współpracę na rzecz zachowania najcenniejszych ekosystemów naszej planety. Jedną z inicjatyw mających na celu ochronę obszarów o bogatej różnorodności biologicznej jest zapoczątkowany w 1971 r. przez UNESCO Międzynarodowy program „Człowiek i Biosfera” (ang. Man and Biosphere – MAB). Celem programu jest kreowanie i promowanie zrównoważonych relacji pomiędzy człowiekiem a biosferą poprzez tworzenie międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery. Skupia ona obecnie (2022 r.) 738 obiektów w 129 krajach (w tym 22 obszary transgraniczne). Działalność rezerwatów biosfery koncentruje się na ekologicznym, społecznym i ekonomicznym wymiarze utraty różnorodności biologicznej oraz na ograniczaniu takiej utraty. Rezerwaty nie tylko chronią przyrodę ale dają możliwość obserwowania zmian ekologicznych zachodzących w skali całej planety. Sieć jest wykorzystywana jako narzędzie do dzielenia się wiedzą, prowadzenia badań i monitoringu, edukacji i szkoleń oraz podejmowania decyzji z udziałem społeczeństwa.
Rezerwaty biosfery są tworzone przez Międzynarodową Radę Koordynacyjną (ICC) MAB na wniosek poszczególnych państw członkowskich i podlegają co 10 lat okresowej kontroli. Jeżeli ICC uzna, że dany rezerwat nie spełnia kryteriów zawartych w Statucie sieci rezerwatów biosfery, przyjętym na konferencji UNESCO-MAB w Sewilli w 1995 r., najpierw doradza naprawę sytuacji, ale jeśli do niej nie dojdzie, obiekt zostaje skreślony z listy. Na terytorium Karpat łącznie znajduje się 19 rezerwatów biosfery (w tym 3 położone w całości lub częściowo w Polsce: Rezerwat biosfery Babia Góra, Transgraniczny rezerwat biosfery „Karpaty Wschodnie” Polska/Słowacja/Ukraina oraz Tatrzański transgraniczny rezerwat biosfery Polska/Słowacja, https://en.unesco.org/mab, dostęp 06.06.2022 r.
Bardzo ważną międzynarodową inicjatywą UNESCO jest prowadzenie listy światowego dziedzictwa na której znajdują się obiekty o wybitnym znaczeniu kulturowym i\lub 
przyrodniczym stanowiące wspólne dobro ludzkości. Podstawą wpisu obiektów dziedzictwa kultury i przyrody na listę jest konwencja międzynarodowa z 1972 r. Lista obejmuje (stan na rok 2021) 1154 obiekty w 167 państwach będących stronami konwencji, w tym 897 obiektów dziedzictwa kulturowego, 218 przyrodniczego i 39 mieszanych. Wśród nich znalazły się m.in. Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy – międzynarodowy wpis seryjny obejmujący obecnie 94 elementy w 18 krajach, w tym lasy bukowe na kilku stanowiskach w Bieszczadzkim Parku Narodowym w Polsce, a także Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat oraz Drewniane kościoły południowej Małopolski, https://whc.unesco.org/, dostęp 06.06.2022 r.
