Siedliska łąkowe w Karpatach

Plioceńska szata roślinna Karpat wyginęła w epoce lodowcowej. W okresach zlodowaceń domi nowała roślinność typu tundry arktyczno-alpejskiej. Szereg gatunków, które występowały wtedy w Karpatach, przetrwało do naszych czasów na izolowanych stanowiskach, zwykle w piętrze alpejskim i na torfowiskach, jako gatunki reliktowe. Tego rodzaju osobliwością jest reliktowa kolonia glacjalnej flory w Białej Wodzie w Małych Pieninach, zajmująca północną ścianę Smolegowej Skały. Należą do niej wapieniolubne, wysokogórskie gatunki: dębik ośmiopłatkowy, konietlica alpejska, pępawa Jacquina, mające tu obecnie jedyne poza Tatrami stanowisko w polskich Karpatach. (Michalik, 2000, s. 18). W kolejnych okresach międzylodowcowych (interglacjałach) panowała roślinność leśna o różnym składzie gatunkowym. Lasy rozprzestrzeniły się również w Karpatach wraz z ociepleniem klimatu w okresie polodowcowym. Bezdrzewne pozostawały m.in. najwyższe szczyty powyżej górnej granicy lasu, strome i urwiste skały, a także tereny podmokłe lub wręcz przeciwnie wyjątkowo suche i gorące.

O zmianach zasięgu poszczególnych gatunków roślin, formowaniu się zbiorowisk roślinnych i pięter roślinności możemy wnioskować na podstawie badań palinologicznych (palinologia – nauka o pyłku roślin i zarodnikach grzybów), analizując kolejne warstwy osadów organicznych zachowanych np. na torfowiskach. W profilach palinologicznych zachowały się również ślady oddziaływania człowieka na przyrodę. Wraz z rozwojem osadnictwa obserwujemy coraz mniejszy udział pyłków gatunków drzewiastych na korzyść pyłków gatunków zielnych i uprawnych.

Rozwój gospodarki pasterskiej w Karpatach przyczynił się na niektórych obszarach do obniżenia górnej granicy lasu. Powstały ekstensywnie użytkowane, rozległe polany reglowe, a w piętrze pogórza niemal całkowicie zniknęły zbiorowiska leśne – lasy wykarczowano, a zajmowane przez nie grunty zastąpiły łąki, pola uprawne oraz zabudowania. Poważne zmiany przyniósł koniec XX w., w wielu miejscach zaniechano tradycyjnej, ekstensywnej gospodarski powodując tym samym zarastanie cennych i unikatowych półnaturalnych zbiorowisk łąkowych.

Siedliska nieleśne można podzielić na trzy kategorie:

siedliska naturalne występują w miejscach, w których warunki środowiska uniemożliwiają wzrost drzewom, np. roślinność tundrowa na dalekiej północy, zbiorowiska murawowe powyżej górnej granicy lasu w piętrze alpejskim czy ekstremalnie suche siedliska na stromych zboczach skalnych. Są one stosunkowo stabilne i nie są uzależnione od regularnej działalności człowieka, takiej jak koszenie czy wypas,
siedliska półnaturalne powstały w wyniku działalności człowieka, ale działania te nie były tak silne, aby znacząco zmienić ich skład gatunkowy. Ich istnienie jest ściśle związane z regularną działalnością człowieka (koszenie, wypas). W warunkach karpackich, w piętrze pogórza i piętrach reglowych, po zaniechaniu gospodarowania, w drodze naturalnej sukcesji zarastają lasem,
siedliska sztuczne również powstały w wyniku działalności człowieka, ale jego wpływ był tak intensywny, że ich skład gatunkowy został niemal całkowicie przekształcony, powstały w ten sposób bardzo ubogie zbiorowiska roślinne, zdominowane przez kilka traw i charakteryzujące się znaczną produkcją biomasy.

Zainteresowanie ochroną przyrody koncentruje się głównie na naturalnych i półnaturalnych siedliskach, ponieważ mają one największą wartość pod względem różnorodności biologicznej.